Mohakët flasin shqip

Një histori shumë e pazakontë, që më ka lënë mbresa të dyfishta më ka ndodhur verën e kaluar. Kam hezituar për ta ndarë me lexuesit e blog-ut sepse druhesha se do dukesha së tepërminjë patriot kaqol edhe pse kam kaq vite "i ndërkombëtarizuar". Më së fundmi mendova se nuk është fundi i dynjasë edhe po të jesh patriot kaqol ndaj më mirë të jem i sinqertë.

Herë herë shkoj në një bar në periferi të Montrealit, që frekuentohet kryesisht nga indigjenët. Të shumtët janë nga fisi(ata vetë preferojnë të quhen kombi) Mohak, që është një nga më të mëdhenjtë në numur në Amerikën e Veriut. Themi nga më të mëdhenjtë për këta që kanë mbetur, se të shumtët kanë shumë kohë që parardhësit tanë europianë i dërguan me "të shumët" duke përdorur dredhi, zjarr dhe hekur.

Më pëlqen ai bar se është i qetë dhe ke kohë të hulumtosh zakonet e një popullsie që ndryshon nga njerëzit moderne, që janë gjithnjë të nevrikosur, në nxitim dhe të pakënaqur. Mohakët janë të qetë, flasin pak, duket se meditojnë para gotave të alkolit që i zbrazin shtruar njëra pas tjetrës.

Një ditë, më kapi veshi disa rrokje që më kujtonin gjuhën mëmë. Ishin tre të rinj Mohakë, që po luanin bilardo dhe dukej se nacmonin njëri tjetrin. Mu duk se dëgjova "bësha motën", "fsha udët", "fut i varë". Nuk po ju besoja veshëve dhe në krye mendova se është diçka që ndodh kur je i malluar të dëgjosh gjuhën tënde. Mund të ishte krejt rastësi që rrokjet e mohakuara nga gojët e Mohakëve të tingëllonin si një shqipe e vjetër. Në anën tjetër të banakut, barmeni që quhej "Ketri Fluturonjës", por që të gjithë e thërrisnin Sem, po më shihte me kureshtje. Dukej që i ra në sy që isha gjithë sy e veshë drejt tavolinës së bilardos.

"Sem ç'farë thonë ata të rinjtë?"

"Eh...shahen me njëri tjetrin për lojën. Pa rëndësi. Fjalë të ndyra."

Kjo më bëri të dyshoja më shumë se diçka nuk ishte fare pa lidhje. Edhe mua më ishin dukur të ngjashme me të shara në shqip. Mu kujtua edhe Qamil Panariti, që për t'ju provuar të huajve se popullsia e fshatit nuk ishte greke, edhe pse gratë flisnin me njëra tjetrën greqisht para kishës, ju hodhi fëmijëve që luanin një tufë me monedha dhe ata duke u përleshur me njëri tjetrin kush të merrte më shumë, u zhdëpën edhe duke sharë shqip me rrënjë e degë. Të sharat, që lidhen kryesisht me akte seksuale, janë shumë të lashta në çdo popull.

"Po ç'farë thonë saktësisht Sem?"

Pasi heshti për pak, Ketri Fluturonjës më shpjegoi se kuptimi ishte "Të bëfsha motrën!:, "Të ashtufsha udhët!" dhe "Fute o i vrarë!". Të them u ngazëlleva është pak. Emocionet ishin si të çasteve më të bukura në jetë. Gjithë natën nuk mund të flija dhe më silleshin në mendje Rilindasit, që patën shpëtuar gjuhën tonë, por dhe të gjithë studiuesit e sotëm që kishin argumentuar në librat e tyre se SHQIPJA ishte në rrënjët e gjithë gjuhëve indo-europione, dhe se shqip patën folur në agimet e qytetërimit pellasgët, trojanët, grekët, sumerët madje edhe actekët. E kisha dëgjuar tashmë me veshët e mija se edhe Mohakët, që kishin mbi dhjetmijë vjet që kishin kaluar nga Azia në Amerikën e Veriut nëpërmjet ngushticës së Beringut shanin shqip.

Të nesërmen nxitova të shkoja në Barin "Kollona e Totemeve" dhe për fat të mirë, Ketri Fluturonjës ishte në turnin e paradites. I kërkova nëse mund të takoja ndonjë nga më të vjetrit e fisit (kombit- më korrigjoi Semi)dhe më pas shtoi se Shqiponja Pendëzezë vinte çdo mengjes dhe pinte kafenë në bar. U mrekullova. Mu duk edhe emri i tij i ngjashëm me simbolin e kombit tonë.

Shqiponja Pendëzezë ishte krejt i zbardhur dhe fliste ngadalë. Më tha se kombi i tij ishte nga bashkimi i një vajze vendase me një djalë të gjatë e të bukur që pat ardhur nga një vend shumë i largët. Më pas shtoi se nuk dinte gjë për gjuhën shqipe dhe gjuha e tyre ishte mohakishte. I tregova për të sharat që kisha dëgjuar nga të rinjtë, që luanin bilardo dhe më tha se i dinte dhe ai ato fjalë. Duke buzëqeshur shtoi se të gjithë meshkujt mohakë i përdornin. Vite më parë, një mohak që punonte në ndërtim i kishte mësuar nga një punëtor emigrant i ardhur nga Vlora dhe ja u kishte mësuar të tjerëve. Ju tingëllonin qesharake dhe e kishin më të lehtë kur shanin në një gjuhë tjetër.

"Nuk merret për ters!" përfundoi frazën Shqiponja Pendëzezë dhe rrufiti sërish nga filxhani me kafe.

"Jakobinë" të përhershëm

Jemi "jakobinë" se jemi ballkanas? Jemi "jakobinë" sepse ishim një kohë të gjatë nën një Diktaturë të Majtë? Jemi "jakobin" sepse sisitemi juridik anglo-sakson nuk ka pasur kurrë një ndikim në shoqërinë tonë?

Eshtë e vështirë të gjesh një përgjigje të saktë për tre pyetjet. Ndoshta e vërteta është diku midis ose e përfshirë brenda këtyre tre pyetjeve. Populli që dikur thërriste "tradhëtarët në litar" nuk kishte qënë për një kohë të gjatë nën ndikimin komunist. Kishte qënë nën Turqinë dhe Zogun. E megjithatë kërkonte litarinsi dikur jakobinët kërkonin gijotinën. Një miku im thotë se popujt e varfër dhe të  mund t'i lesh edhe pa bukë mjaft të futësh sa më shumë të pasur në burg. Së fundmi këtë e ilustronte me shembullin e Erdoganit, që e kaloi përgjegjësinë e qeverisë për viktimat e tërmetit duke burgosur menjëherë dhjetra ndërtues,

Tashmë në Shqipëri është arrestuar Jamarbër Malltezi për një përfitim që ka pasur 12 vite më parë në një aferë të dyshimtë kthimi pronash, privatizimi dhe ndërtimi. Një pjesë jo e vogël e popullsisë shqiptare është kënaqur që dhëndëri i pasur i Berishës do mbetet në burg.

Unë nuk e ve në dyshim që e gjithë afera është e dyshimtë dhe favorizuese, por ajo që më shqetëson është qëndrimi i segmenteve të juridikut nga SPAK e deri në Gjykatën Speciale për ta arrestuar me bujë dhe për ta mbajtur të arrestuar. C'mund të bëjë Malltezi në lidhje me një "vepër penale" të kryer 11 vite më parë? Mund të tjetërsojë provat? Mund të kërcënojë dëshmitarët? Mund të largohet nga vendi si Arben Ahmetaj? Asnjëra nga këto nuk qëndron dhe të gjithë juristët që kanë duart në këtë dosje e dinë, por kanë zgjedhur për të kënaqur egon e tyre, ambiciet politke të të tjerëve apo dëshirat ndëshkuese të pjesës së prapambetur të shqiptarëve ta arrestojnë në publik dhe ta mbajnë në burg deri sa ta dënojnë një vit ose dy.

Nëse shqiptarët e thjeshtë që entusiazmohen nga arrestimi tregojnë vetëm dritëshkurtësi dhe një kënaqësi primitive ndëshkimi të të tjerëve, për prokurorët dhe gjykatësit e çështjes, kjo është më tepër se turp. Eshtë abuzim i pastër i pushtetit. Malltezi ka përfituar nga Berisha për paratë që ka fituar nga afera "Klubi Partizani". Nëse dosja është e përpiluar mirë dhe e plotësuar me fakte jo vetëm ai, por Berisha edhe të tjerë përgjegjës duhet të marrin dënimin e parashikuar nga ligji. E megjithatë. e gjithë mënyra e përfundimit dhe procedimit për një dosje me të cilën SPAK ka tre vjet që merret, cënon jo vetëm lirinë e Malltezit, por edhe timen edhe të të gjithë shqiptarëve të tjerë. Të tilla mënyra duhet t'i përkasin historisë dhe jo jetës

së sotme.

Prift'resha introverte.

 Tempullit në kthinën e fshehtë rri,

Kurmit bukur i derdhet mëndafshi i zi,

Buzët i lëviz , por nuk bën magji,

Prift'resha introverte.

Në rradhë, tek shkallët, presin çdo ditë,

Kumtet e ardhme që vijn' nga Perënditë,

Njerëz që në krahë mbajn' delet dhe dhitë

Plot brenga dhe derte.

Ajo nis përzgjedh mes shkrimeve të lashta

Të ëmbla fjalë dhe fjalë të vrazhda

Pa parë fytyrat që janë përjashta

Gjithsekujt më vete.

Nga avujt e verës që pi me sapllak,

Vegimet e ardhme i shfaqen pa cak,

At'here ngadalë zë xhvishet cullak

Prift'resha introverte.

Prej gypit të gurtë të së fshehtës kthinë,

Kumtet e shenjta tek njerëzit arrijnë,

Ikin si kanë lënë o delen o dhinë

Pa brenga dhe derte.

I pahijshmi

Një ditë me diell unë hijen e humba

Në stinën kur zogjtë iknin me trumba;

Orkestra në park luante një rumba

(Ishte në modë at'here.)

Kudo që endesha më shihnin me habi,

Zonjëza dhe zotër, pleq edhe fëmij'

"Ky është ai q'humbi hijen e tij!"

Përflitej pas çdo dere.

Por unë nuk ndjeja të hijes mungesë

Ato të të tjerëve nuk më linin mbresë

"Ndoshta dhe kthehet"- e kisha një shpresë

"Mbase një ditë vere".

Edhe se të kthehej nuk kisha dobi,

Nuk di kush e do nga pas hijen e tij,

"Por hije mbi dhe lëshon çdo njeri!"

Mendoja her' pas here.

Ngadalë po më dukej çdo gjë pa shije,

Por dhe rreth e rrotull botës  t'i bie

Nuk di ku ka vend ku të blesh një hije

Të t'thonë-"Paguaj dhe merre."

Në dëshpërim shtyj ditët një dhe nga një,

Jo rrallë dhe natën as gjumi s'më zë,

Nuk di pse e ndjej dhe të qetë s'më lë

Hija q'humba at'here. 

ANNABEL LI - Edgar Alan Poe

Shumë edhe shumë vite më parë

Në një të bukur mbretëri

Ishte një vajzë që të gjithë e kanë parë

Me emrin ANNABEL LI.

Një vajzë që herët mendjen kishte ndarë

Me mua të binte në dashuri.

Unë isha i vogël ajo ish' fëmijë

Në të bukurën mbretëri,

Por duheshim me zjarr që digjte më me zjarr

Unë dhe e imja ANNABEL LI.

Një dashuri që edhe ëngjëjt në qiell,

Nuk mund mos e kishin zili.

Nuk kishte si mos ndodhte aq kohë më parë

Në breg të asaj mbretëri,

Prej reve të frynte një erë e marrë,

Që mardhi timen ANNABEL LI.

Burrat e fisit i erdhën të gjithë

E morrën nga imja shtëpi;

Kishte mbetur vetëm ta shtinin në varr

Në bregun e asaj mbretëri.

Engjëjt nuk ishin të lumtur në qiell

Dhe ne na kishin zili,

Ky ishte shkaku (si të gjithë e dinë

Në atë mbretëri)

Që mesnate nga retë fryu erë e marrë

Mardhi dhe vrau ANNABEL LI.

Por e jona ishte një dashuri e paparë,

Si ne nuk kish' dashur njeri,

Të mençur, të urtë pleq e fëmij-

Ndaj as ëngjëjt që ngjten e zbresin në qiell,

As djajtë në thellësi,

S'ma ndajnë dot shpirtin nga shpirti i saj,

Të bukurës ANNABEL LI.

Sa hëna lëshon dritë, tek unë ëndërrat zbritën

Me të bukurën ANNABEL LI.

Dhe nuk dalin lart yjet, pa parë unë sytë

E të bukurës ANNABEL LI.

Dhe lart kur ngjiten retë, unë shkoj e shtrihem vetë

Pranë të dashurës, nuses sime dhe times jetë,

Në bregun tek varri i zi,

Ku dëgjohet e trishtë melodi.

 

Akujt ishin larg nga Salamina

 Akujt ishin larg nga Salamina,

Më larg edhe se persët.

Nën këngën e çmendur të xinxërve

Atë verë tmerrësisht të nxehtë

Ai ende rrekej mitologjisë së vikingëve.

U përpoq të ngjitej gjunjas,

Në kodrën ku i jepej fund mundimeve.

(Nuk ishte ndëshkimi i Sizifit,

Një tjetër dënim ishte-

Ai i shpëlarjes së dyshimeve.)

Me gjunjët e përgjakur

Që çuditërisht nuk dhembnin,

Trupin drejtoi kur arriti në majë.

Horizontit ku dielli kishte nisur përflakjen

Edhe pse në anën tjetër të rruzullit,

Arriti të shihte flokët e saj.

Korrupsioni sjell luftë

Ka një marëdhënie të dukshme ndërmjet korrupsionit dhe regjimeve autokratike, si dhe ndërmjet regjimeve autokratike dhe luftës. Lufta Rusi- Ukrainë ka qënë më tipikja e një raporti të tillë, ku dy klasa politike tepër të korruptuara në të dy vendet sollën një luftë të përgjakshme, e cila po i afrohet vitit të tretë. 

Në vatrën e përhershme të luftrave, para një jave, Hamasi terrorist (dhe i korruptuar) nisi një sulm barbar ndaj popullsisë izrailite duke vrarë burra, gra dhe fëmijë. Izraeli i Bibi Netanjahut po i përgjigjet me të njëjtën monedhë terrori duke vrarë burra. gra dhe fëmijë.

Duhet shënuar se Lindja e Mesme është zona me më shumë regjime autokratike dhe të korruptuara, dhe është për të ardhur keq, që Izraeli ka dhënë shënja në këto vitet e fundit, se po e cënon karakterin e tij demokratik. Nuk ka si shpjegohet ndryshe qeverisja e gjatë e Netanjahut, që është ndër politikanët më të korruptuar izraelitë. Përpjekjet e tij për të minuar pushtetin juridik (gjë që solli protesta të mëdha në Izrael) ishin një tjetër prirje për të sunduar si Putin, Erdogan apo të tjerë udhëheqës "të fortë" dhe të korruptuar europianë dhe aziatikë. Nuk është e pabesueshme, që edhe dështimi i inteligjencës izrailite në sulmin e fundit të ketë lidhje me dëshirën e Bibitpër të konsoliduar pushtetin e tij dhe për të dobësuar fuqinë e kollonës juridike të shtetit.

Lojtarët e tjerë politikë përreth janë gjithashtu mjaft të korruptuar duke nisur me Princin e kurorës saudite dhe duke vazhduar me Diktatorin e Egjiptit, Autoritetin Palestines, Hezbollahun dhe regjimin e mullave të Iranit, që ka jo pak rol në këtë luftën e fundit. Që prej kohës së pranverave arabe, Shtetet e Bashkuara dhe Izraeli treguan një prirje për të mbështetur "duart e forta" në shtetet arabe, me udhëheqësit e korruptuar të të cilëve e kanë më lehtë të merren vesh. Por kjo politikë "e zgjuar" nuk shpie në tjetër drejtim veç një lufte të pafund. Pjesët e varfera të popullsisë të vendeve arabe (që janë edhe në numura të mëdha) vazhdojnë të varfërohen më tej dhe të kenë shpresën vetëm në organizatat terroriste si rrugë shpëtimi. Eshtë i gjithi një rreth vicioz, nga i cili e pësojnë njerëzit e pambrojtur, qofshin këta izrailitë, palestinezë apo arabë të tjerë. "Të fuqishmit" e gjejnë gjuhën mes tyre (edhe për të ndarë paratë), sikundër bënin dikur biznes djemtë e Sharonit dhe Arafatit ndonëse baballarët e tyre hiqeshin si kundërshtarë të betuar.

Situata e përgjithshme në botë le vend për pesimizëm, sepse udhëheqësit me prirje autokratike tani janë të pranishëm gjithnjë edhe më shumë. Kjo do të thotë konflikte të tjera të armatosura dhe fatkeqë të tjerë që vriten çdo ditë.

Panja në vjeshtë.

 Në kopështin e pasëm

Gjithë ngjyra panja është veshur,

Si një lavire plakaruqe që rroba plot lule vesh

Me shpresë se rinokët kanë për ta ndjekur.

Më kot t'i ngjyen mollëzat e zbehta

Edhe rimeli më qerpikët dot s'i zgjat.

Nuk ke më pjalm që bletët rreth t'i mbledhë,

Nuk munden ngjyrat të mbulojnë të kërrusurin shtat.

Dhe kardinali i vogël,

Që shpesh ulej mbi degë

Nuk cicëron më

Ka mësuar të heshtë.

Gjithshka duket bukur në kohën e saj

Marrokja panja ime në vjeshtë.

C'i do qeni brekët?!

Këtej nga ne ka nisur e ftohta dhe jo vetëm njerëzit, që vishen më trashë, por fillojnë të veshin edhe qentë. Kjo më sjell ndërmend shprehjen popullore denigruese "C'i do qeni brekët!", të cilën për arsye që nuk i di, mendoj se  kemi vetëm ne. Por populli jonë i mençur, punëtor, trim dhe liridashës, nuk është treguar aspak largpamës me këtë shprehje, se qenit tani i veshin jo vetëm brekë, por edhe jelek, edhe xhamadan, edhe pallto, madje edhe disa lloj pardesy fësh-fëshe, që të mos laget.

Më ka çuditur gjithnjë raporti jo shumë i përsosur që kemi pasur ne shqiptarët me qenin. Ka më shumë shprehje jo dashamirëse ku përdoret qeni se të themi macja, gomari, dosa apo të tjera kafshë shtëpiake. Edhe në këtë rast, përse mos thuhej "C'i do maçoku brekët?!" apo derri, këndezi apo lopa, por pikërisht qeni. E kuptueshme që nuk mund të përdorej për kalin, sepse në kohën kur nuk kishin dalë makinat dhe njëthundraku bukurosh përdorej për transport në qendrat e banuara, i vishinin një lloj potureje, që të mos lëshonte rrugëve bajgat e tij në ngjyrë midis jeshiles dhe kafesë. Canis familiaris i jonë ka marrë në shpërblim të besnikërisë të palëkundur, shumë e shumë shprehje denigruese duke nisur me "jetë qeni", "qen bir qeni", "qeni lih e ujku pirdh" dhe duke përfunduar me "kur i vjen ngordhja, qeni vete përmjer në dera e xhamisë". Ka diçka që vërtet nuk shkon në psikologjinë kolektive të hershme të popullit tonë. Animalistët duhet ta shohin më me vëmendje këtë.

Dikush me të drejtë mund të thotë se këto shprehje nuk kanë të bëjnë me kafshët, por me njerëzit dhe sjelljet e tyre, por pse të zgjedhej në këtë rast pikërisht qeni? Ndoshta nga që përmjerja e tij me këmbën e ngritur e bën shumë të vështirë mbajtjen e brekëve sepse do shqepen që në përmjerjen e parë?

Nejse.

Le të merremi me kuptimin e shprehjes që lidhet me goditjen ndaj një kategorie të caktuar njerëzish dhe nje sjelljeje të caktuar. Ka të bëjë me përdorimin e panevojshëm të diçkaje, që nuk i duhet një kategorie të caktuar dhe që edhe mund të dëmtojë përdoruesin. Fjala vjen, dikë që nuk di të hedhë firmën. por megjithatë  e sheh në një kafene me një lap-top para. Ose një fermer, që ble një "Ferrari" dhe ngjitet në fshatin e tij skërkave për t'ju mburrur bashkëfshatarëve.

Por populli edhe këtu nuk është treguar largpamës. Në shoqërinë e sotme shqiptare mund të shohësh plot e plot qenër e qenushka, kuçka e zagarë, buça dhe qenër stani, që sillen jo në përputhje me "statusin" e tyre, por askush nuk ka të drejtë t'ju thotë gjysëm fjale, apo më keq t'i denigrojë. Kështu është "etikisht korrekt" në kohët moderne, ku gjithkush mund të bëjë atë që i pëlqen, pa u drojtur se mund ta përbuzin të tjerët.

Në mbyllje të kësaj përsiatje (pa buke) rreth kuçit, brekëve dhe njerëzve më duhet të them se shumë shtampa që i kemi në kokë na duhet t'i heqim në varësi të zakoneve dhe sjelljeve të reja. Edhe me koston se do varfërohet thesari i shprehjeve popullore.