Gjelltore "Peqini" (pjese)

(vijim)
* * *


Tre netët pa gjumë ishin më të këqijat. Sidomos ato dy të shtëpisë. Nuk prekja dot as gruan. Nuk ndjenja. Deri sa dëgjova kollën e tim eti dhe thashë që duhet të ishte ora katër. Ora kur pinte kafenë dhe nisej për në rradhën e qumështit. Kur dëgjoheshe tringëlima cingërritëse e dy shisheve bosh që përplaseshin me njëra tjetrën. Në kthim dëgjoheshin më pak se ishin të mbushura dhe e lëviznin me zor brenda hapësisrës të trastës prej plaçke të lirë. Kur kthimi ishte me të njëjtën tingëlimë të ikjes, kishte dhe një pikëllim brenda tij, që ndjehej kur ai ngjiste shkallët e fundit. Nuk kishte arritur dot. Edhe pse rradhën ja kishte zënë më parë një shok.
“…Vetëm katër arka erdhën. dymbëdhjetë burra e dymbëdhjetë gra. Isha i pesëmbëdhjeti. As Petroja nuk mori.”
“ E do vesh nesër më shpejt”- i jepte kurajo mamaja.
“Po ç’do bësh për darkë?”
“Shikojmë e bëjmë deri në darkë.“
“Dje sollën gjashtë arka. Sot katër…”
Babaj nuk ankohej kurrë, por dëshpërohe shpejt. Ndjehej gjithmonë fajtor. Edhe që nuk më afronin mua në qytet; edhe kur nuk merrte dot qumësht; edhe kur vëllai vinte dhe tregonte se grindej me gruan. I dukej se për faj të tij nuk kishim shkëlqyer në shkollë dhe unë isha bërë vetëm mësues fshati dhe im vëlla mekanik. Kur e pyesnin se ç’punë  kishte bërë para se të dilte në pension theshte me zë të ulët “mballomaxhi”, por të tjerët nuk arrinin të dëgjonin se mamaja ndërkohë kishte thënë me zë të lartë “këpucar”. Kishte punuar që kur kishte qënë njëmbëdhjetë vjet dhe deri sa kishte mbushur të gjashtëdhjetat. Këpucët nuk na futnin kurrë ujë. I meremetonte me kujdes edhe tani, që nuk kishte mundësi të gjente materialet e duhura. Ecte lehtë, shumë lehtë, ndaj dhe dëgjoheshin aq shumë shishet e qumështit.
Nuk mund t’i tregoja asgjë për bisedën me operativin. Do ndjehej fajtor. Do mendonte, që meqë vetë nuk kishte shkuar në shkollë, nuk mundi të na ndihmonte dot në mësime dhe të bëheshim doktorë ose inxhinierë e të mos kishim nevojë të na sillnin nga fshati. Se vetëm me transferimin mund të na bënin presion të bëheshim spiunë. Ne nuk ngatërroheshim. Aq më keq të bëheshim spiunë. Shikonim punën tonë pa u nakatosur me gjëra me zarar. Ishim njerëz të thjeshtë. Kështu do mendonte.
Gruas nuk i thosha dot se ishte shtatzënë. Nuk dija ku të shkoja. Po të dilja më dukej se do më kishin vënë dikë pas të më shihnin nëse do takohesha me Terin. Nëse nuk dilja do çuditeshin të mijtë. Nuk rrija brenda kur vija nga fshati.
Ishte pesë e gjysëm. Vetëm tre katër lokale hapeshin aq shpejt. Bije më lehtë në sy. Nuk duheshin shumë anëtarë të grupit të bashkuar vullnetar për të parë se kush hynte e dilte pagdhirë kafeneve. Të rregulltit diheshin. Të tjerët ose kishin ndonjë hall ose brerje të ndërgjegjes, që nuk kishin fjetur, por vinin e shkarkonin ç’ka kishin bluar gjatë natës pa gjumë, në veshët e ndonjë miku të duruar.
Nuk rrija dot më shtrirë. Ime shoqe flinte. U ngrita dhe u vesha. Mamaja u çudit kur më pa, por i thashë që duhet të takoja një shok për punë pune dhe nuk nguli këmbë “të haja pa të dilja”.
Vendosa të shkoja në gjelltore “Peqini”. Mbase gjeja Shpendin, mësuesin e matematikës, që shkonte shpesh atje për të ngrënë mëngjes e për të pirë dy tre kupa verë.
Ishte në një tavolinë në qoshe me dikë tjetër dhe sa më pa më bëri me shënjë të afrohesha. U ula në tryezë. Tjetri ishte shoferi I autoambulancës, Tomi i trashë. Njihte të gjithë qytetin.
“I Koci mballomaxhiut je ti? C’bëhet yt atë. Hedh gjysma akoma?”
“Në pension”- nuk e zgjata më tej.
Tomi i kishte të dy bullçinjtë e mbushur, por kjo nuk e pengonte të shihte kush hynte dhe dilte dhe se ç’porositnin.
“Ja dhe ky derdimeni. Mbrëmë pas dymbëdhjetës i vajti e shoqja në shtëpi dhe i thotë që ishte në mbledhjen e organizatës…Mbledhja kishte mbaruar që më tetë.”
Shpendi qeshte nën hundë me komentet e Tomit pa e pyetur se ku e dinte që e shoqja e atij tjetrit kishte vajtur në shtëpi pasmesnate. Mbase në urgjencën e ambuancës dinin gjithshka. Tomi i trashë kishte më shumë se tridhjet vjet shofer i urgjencës. Nuk di se ç’dinte për ne, veç gjysmave që ju hidhte herë pas here këpucëve babaj.
Kur mbetëm vetë, mësuesi më pyeti.
“Nuk më dukesh mirë…S’besoj ta kesh nga llafet e Tomit?!”

(vijon)

Parrullat (pjese)

(vijim)
* * *

Era e fortë i detyronte të mbanin me një dorë ngjeshur pas kokës kasketat. Kishin për të shkuar edhe në tre shkolla të tjera. Muret e përzgjedhura i dinte vetëm drejtuesi. Po era frynte marrëzisht. Kutia me bojë dukej plumb e rëndë. Përse duhej gjithë ajo antiruxhio? Kush e kishte përzgjedhur ngjyrën? Kishte domethënie? Shefat nuk bënin asgjë rastësisht. Mesnata e ditës së mesit të tetorit ishte zgjedhur qëllimisht. Ishte më pus se netët e tjera dhe frynte shumë erë. Edhe tre shkolla të tjera, pastaj pranë stadiumit i priste GAZ-i dhe do iknin mes errësirës pa ditur se çdo bëhej me ato që ishin shkruar.
VP dhe PE…VP PE VP PE…sa më shumë të tilla dhe pranë murit ku rreshtoheshin nxënësit në mëngjes, me të mëdha duhej të shkruhej parrulla e plotë “VDEKJE PARTISE – POSHTE ENVERI”. Shefat asgjë nuk e vendosnin pa e menduar mirë më parë. Duhej bërë kujdes mos shkruhej VE dhe PP. Vdekja duhej për Partinë ndërsa Enveri duhej rrëzuar. Nuk ishte e njëjta gjë? Boja mund të ishte edhe e bardhë. Dallohej mirë në ngyrën bezhë të murit të shkollës 8-vjeçare. Antiruxhioja kishte më shumë shkëlqim, por ishte më e vështirë për tu shtruar mbi mur. Hënë nuk kishte. Duhet të kishin qënë atër vetë dhe jo tre. Dy të bënin dritë me elektrikë dore dhe dy të shkruanin. Do mbaronin më shpejt. Koha ishte tepër e kufizuar. Duhej mbaruar pa dalë gratë e turnit të natës.
Shkollat ishin përzgjedhur të mos kishin bulmetore pranë. Kishte njerëz që zinin rradhë për qumësht që në mesnatë. Nuk i dihej se nga kalonin për shkurt. Po t’i shihnin duhet t’i vrisnin. Kështu ishte urdhëri. Në rast ekstrem të përdoren pistoletat. Sa deshte të shtinte një herë në mish. Po që ta nxirrte duhet të hidhte përdhe furçën. Në njërën dorë furçën në tjetrën pistoletën. Ju qesh. Hera e dytë që vinte në këtë qytet. Herën e parë kishte qënë ditën dhe i ishte dukur i vjetër. Nuk kishte banesa kolektive si në qytetin ku punonte. Edhe rrugët me asfalt ishin të pakëta. Cuditërisht kishte shumë shkolla. Natën dueshin të largëta. Duhej të mbaronin edhe tre të tjera. Pastaj do hipnin në GAZ-in që i priste. Të tjerë do merrreshin me hetimet dhe arrestimet. Armiqët do ngazëlleheshin pak dhe do dilnin nga vrimat. Ashtu do i zinin tanët. Ata që do nxitonin për të lexuar parrullat si për të parë shenjat e Apokalipsit që afrohej. Do zbuteshin gjethet e fikut, do këndonin pulat mëngjeseve, pastaj do dukeshin shkronjat e zjarrta që rrëzonin Enverin dhe vrisnin Partinë. Do befasoheshin kur në vend të parashutistëve të NATO-s t’I prisnin GAZ-et tona me perde në dritaret e vogla. GAZ-et nuk do mjaftonin po do sillnin ZIS-a të mbuluar të ushtrisë me frona nga të dy anët. Do i kapnin të gjithë mes ngazëllimit të tyre naiv. Do I ngjisnin duke I shtyrë në karroceritë e ZIS-ave. Pushteti popullor nuk mund të përmbysej.
Këpucët i kishte gjithë pika boje antiruxhio. Tashmë nuk mund t’i fshinte se një pjesë ishin tharrë. Do i duheshin këpucë të reja. S’kishte pse të priste të mbushej gjashtë mujori. Ky ishte rast i veçantë. Si ju kishin thënë që ishte sekret i shkallës të jashtëzakonshme. Duhet t’i jepnin këpucë të tjera. Po këto duhej t’i dorëzonte? Nuk i duhej thënë asnjeriu. Magazinier Hekurani gjithnjë pyeste shumë. Pa dorëzuar të vjetrat nuk merrje dot të reja. Ky iste rast i jashtëzakonshëm. Dhe boja ishte e pashyleshme. Sa do i linin parrullat në mure? Sa të dilnin të gjithë armiqtë nga vrimat? Dy dit, tre? Po fëmijët do tronditeshin kur t’i lexonin? Mbase do bënin diçka me fëmijët që revoltoheshin dhe mbulonin parrullat me shamitë e pionierit. Do thërrisnin edhe korrespondentin e televizionit. Mbase jo. Veprimtaritë armiqësore pasqyroheshin në televizion vetëm pasi ishin zbuluar grupet armiqësore dhe ishin vënë para drejtësisë. Boja sikur po mbarohet…Edhe tre shkolla mbeten. Sa erë frynte!!

(vijon)

Operativi (pjese)

(vijim)
* * *

Kthehesha në shtëpi vetëm të shtunave dhe të hënën pa gdhirë nisesha me kamionat e druve. Ishin bërë vite. Pas martesës nuk ndryshoi asgjë. Disa kërkesa që kisha bërë për të më afruar nuk kishin marrë përgjigje. Shefi i kuadrit të arsimit, kur kishte ardhur në shkollë më ishte thënë që isha në vendin që më takonte. Nuk e pata pyetur përse më takonte të isha pikërisht atje. Thellë vetes e dija pse. Xhaxhai i sime shoqeje. Nuk e kisha parë ndonjëherë, por hija e tij më rëndonte më shumë se e vjehrrit.
Operativi i fshatit ma kujtoi një herë. Ashtu si padashur. Kalimthi. Pasi ishte ulur në tryezën e klubit të fshatit, ku po rrija dhe pija një gotë ponç portokalli.
“Ne e dimë që je njeriu jonë“ më tha ndërsa u ul dhe porositi për vete fërnet. Vazhdoi të më theshte se Partia dhe organet kishin besim në unë pavarësisht nga ajo ç’kishte bërë xhaxhai i gruas. Unë gëlltitesha pa thënë gjë edhe pse doja të ngrihesha e t’i thoja që nuk më bëhj vonë as për xhaxhanë e gruas dhe as për organet. Ai vazhdonte të më fliste për opinionin e mirë që kishin në seksion për punën time me fëmijët recitues dhe më pas përmendi transferimin në qytet ose afër tij. Cdo gjë mund të bëhej po qe se dhe unë do isha më I devotshëm për çështjen e partisë dhe të popullit. Më pas më pyeti për Terin.
“E dimë që e ke shok të ngushtë dhe të beson”
Unë mbaja në buzë gjatë gotën e qeltë me dopion e ponçit, i trembur se mos më tradhëtonte fytyra.
“Eshtë e rëndësishme të dimë me kë shoqërohet tjetër dhe ç’biseda bëjnë. Këtë duam nga ti. Të takohesh më shpesh dhe të na informosh.”
“ Ai rri pak me ne dhe e takoj shumë rrallë. Nuk di se me kë shoqërohet.”
“Nuk e di ti që shkon shpesh në shtëpinë e profesor Londos? Fashistit?”
“…Në shtëpi? Mbase shkon ta pyesë rreth drejtshkrimit. Interesohet për shqipen e vjetër.”
“ Pse për të vjetërn? Këtë duam të kuptojmë më shumë. Prandaj organet kërkojnë këtë ndihmë nga ti. Aq më shumë që ke studiuar për letërsi. Ti e do Partinë apo jo?”
“ Si jo?! Familja ime ka qënë e lidhur me Luftën. Dajoja ka edhe Medaljen e Kujtimit.”
“Pandaj kemi shumë besim tek ti. Si të duket ty qëndrimi i Terit po ta krahasosh me materialet e partisë.”
“…Nuk e kam menduar në këtë drejtim…Po edhe i jati I tij ka qënë partizan. Janë njerëz të mirë.”
“ E dimë e dimë, por edhe njerëzit tanë gabojnë. Se “uji fle dhe armiku nuk fle”. Godet atje ku është pika më e dobët. Teri është mekanik dhe po na interesohet për shqipen e vjetër? Përse i duhet? C’kohë duan të kthejnë?”
Unë nuk u përgjigja po shpura në buzë përsëri gotën tashmë të zbrazur.
“Pse nuk merr edhe një ponç?”
Pyetja e ti më lehtësoi dhe i thirra bankierit edhe për një dopio tjetër.
“E di ti që profesori është pederast?”
“Jo… është shumë plak dhe I verbër.”
Operativi u zgërdhi dhe vazhdoi: “Hyqi del kur del shpirti. Po Teri pse nuk martohet?”
“Nuk e di…Nuk e pyesim njëri tjetrin për këto gjëra.”
“Këtë javë, kur të shkosh në shtëpi, duhet ta takosh me doemos. Po për këto që biseduam nuk duhet të flasësh me asnjeri. As me gruan. Janë çështje delikate, që kërkojnë shumë konspiracion. E ardhmja e fëmijëve tanë varet nga kjo…Ti do kesh edhe përfitime të tjera veç transferimit. Partia e vlerëson vigjilencën.”
“Nëse e takoj rastesisht mirë, pork kohë nuk më mbetet të shtunë e të djelë. Sa çmallem me njerëzit e shtëpisë.”
“Ti do shkosh për ndeshjen në stadium të djelë. Shko merre dhe Terin.”
“Nuk e di në do mund të shkoj…Nënën e kam pasur të sëmurë…do shikoj.”
Operativi mblodhi buzët, por nuk shtoi shumë fjalë të tjera. U ngrit, më zgjati dorën dhe tha vetëm: “Me asnjë tjetër këtë bisedë.” Dhe u largua. Nga radioja në banak dëgjohe një këngë popullore me një refren të pazakontë me “dampe…dampe…dampeeee”. Pagova dhe ika në dhomë për të fjetur. “dampe…dampe…dampeee….” Nuk fjeta as atë natë dhe as dy netët, që pasuan.

(vijon)

Londoja dhe Majorana (pjese)

(vijim)
* * *

“Profesori ishte i vetmi të cilit i besova…As atij nuk do i kisha treguar gjë nëse nuk do kisha ndjerë, që ai e kishte kuptuar.
…Për herë të parë pata shkuar në shtëpinë e tij gjashtë muaj pas ndodhisë. Më shpuri një miku im. Për ta pyetur rreth disa fjalëve të humbura të shqipes. Mu duk sikur më pa thellë në shpirt, atje ku pata fshehur tmerrin. Më tha të afrohej dhe më tregoi një fotografi të dy të rinjve në bregun e një lumi diku, jashtë Shqipërisë. I njeh cilët janë - më pyeti. Njëri duhet të ishte profesori i ri, por parapëlqeva të thoja se nuk i njihja. – Eshtë Etore Majorana – tha dhe heshti për një kohë të gjatë me sytë e ngulur në një pikë matanë mureve të dhomës. Nuk fola se nuk e kisha dëgjuar atë emër, por ai vazhdoi në një ligjëratë të shtruar se si ishte njohur me fizikanin italian në Romë. Ishte edhe më i madh se Ainshtajni më tha. Pastaj shtoi se nuk duhet të kishte thënë “ishte” por ‘është“. Sipas tij, Majorana ishte si ne, ose unë, isha si profesori dhe si Majorana.
Atëhere i thashë se do shkoja një ditë tjetër ta takoja. Më tha se më priste të nesërmen.”
“Kush është Etore Majorana?” – e pyeta Terin.
“Një gjeni i fizikës, që u zhduk më 1938-ën gjatë një udhëtimi me vapor. Eshtë folur që e kanë rrëmbyer amerikanët, e kanë vrarë nazistët ose ka vrarë veten, por askush nuk di me saktësi ç’ka ndodhur me të. profesor Londoja theshte, që ishte punë e “të përtejmëve”. Ishte mëse i sigurt. Kur i tregova se ç’më kishte ndodhur nuk u çudit. Tha që e kishte pritur të ndodhte atë vit. Ndodhte çdo 44 vjet. Shtoi dhe se nuk e kishte pritur të qe kaq pranë tij.”
“ Ja the që të nesërmen?”
“Po. Të gjitha. Pa lënë asnjë hollësi.”
“Dhe ai?”
“Vetëm tundte kokën dhe përsëriste disa nga fjalët…”dritë e lbyrtë“, “qetësonjësi”, “katër gishta”, “ pa bebëza” e ndonjë tjetër. Kanë kaluar njëzetepesë vjet prej asaj nate.”
“Ti ishe në qytet kur vdiq?”
“Po.”
“I dëgjove thashethemet pas disa muajve? Unë atë vit u martova dhe nuk ndodhesha në qytet ato kohë.”
“I dëgjova… Më vonë ma kanë treguar fill e për pe…Dy ditë pasi e kishin varrosur, Safeti i varreve kishte hapur varrin për të marë pallton dhe unazën dhe kishte gjetur arkivolin bosh…Kur e zunë dhe tregoi për gjithë vjedhjet në varreza, ishte treguar edhe për varrin bosh. Ata të Degës e kishin hapur përsëri dhe e ishte e  vërtetë. Tani flitet se edhe Safetin prandaj e kishin pushkatuar. Për t’i mbyllur gojën. Atë kohë nuk kishte as ligj për grabitje të varreve. Nuk lehoheshin as kisha, as xhami dhe as jetë përtej varrit…”
“Ti po thua pallton. Po profesor Londoja sikur vdiq në verë.”
“Kishte lënë amanet ta mbulonin të veshur me pallton e madhe.”
“Si të ketë qënë e vërteta? Thua ka lidhje me Etore Majoranën?”

(vijon)

Frosa (pjese)

(vijim)
* * *

Frosa ishte e përpiktë. Dy ditë të javës nuk shkonte në shtëpinë e Profesorit, por ditët e tjera ishte para se sahati i madh i korridorit të kumbonte njëmbëdhjetë herë. Ai e priste me padurim ndonëse e dinte që hapat e saj do dëgjoheshin para tringëllimit.
“Si u gdhive profesor?”
“Mirë si një i moçëm.”
“Vezët si kishin sjellë akoma. Mora vetëm djathën. Do i mar nesër bashkë me mishin.”
“Në një udhë i sjellin?”
“Jo, jo. Vezët i sjellin në Bardha, kurse mishin në Shpëtimeja.”
“Bardha është emër i bukur. Dëgjonet edhe më mirë se Bianka. Bardhaaa… e dëgjon si vërtitet gjuha mes dhëmbëve dhe qiellzës me r-në dhe dh-në…në Bianka, n-ja më k-në janë vrastare…si në ncuq.”
Frosa vazhdonte të rregullonte djathin në një enë plastike të mbushur me ujë pa ja vënë veshin Londos.
“Shpëtime është emër i ri…Eshtë zor të bësh emër kumbonjës kur pas sh-së dhe p-së ve zanore tjetër përpos a-së…shpyllëzim, shpellë, shpenzim, shpomurrës, shporru, shporet…të gjitha të errëta…si të mos ketë gjësendi veç mënxyrës në to…dhe flagëve të ferrit.”
“Drutë po mbarohen. Duhet të ble tallash për stofën.”
“Edhe tallashi në Shpëtimeja shitet?”
“Po ku shitet tallash gjëkundi. E blej në ca djem që punojnë në zdrukthtari.”
Profesor Londoja u ngrit nga kolltuku dhe duke u mbajtur pas murit u afrua një komoje druri qershie. Nxorri nga xhepi i rrobëdhomës një çelës të vogël me një kordon të thurrur dhe hapi sirtarin e parë. Kërkoi disa sekonda me gishta dhe më pas i zgjati disa kartmonedha Frosës.
“Mos ju bjerë tallash…” u zgërdhi dhe u ul në vendin e tij duke vazhduar “ tallash, shoshë, shashërdi, sheshmin…të mbushte goja si me llokume.”
“Llokumet janë shumë me kët. Mbase ble ndonjë piskotë me këto që do mbeten nga tallashi.”
“Po hallvë susami gjendet?”
“Hallvës së susamit ja kemi harruar emrin. Vetëm piskota të forta, që duhen zbutur në shurrup ka. Nga ato të “Ali Kelmendit””
“Aliun e bashkoja udhës në të ritë tim. Kishte oftikë…Fliste gegërishte të qashtër.”
Frosa ndërkaq kishte future kartmonedhat në një qesezë që e mbante në gjoks dhe ishte tërhequr pas derën e dhomës së Profesorit.
“Iku. Si era e marrë është. Frosina – fufulina. Fufu lipset ta thërres. Një erëzë e ftohtë në kthinën e moçme time. Më lipset…Pa të do më kishin mbuluar degët e pemtëve.”
Fshehur në degët e pemëve, instruktori i Sigurimit, që mbante numurin 12, po stërviste anëtarin e grupit të bashkuar vullnetar me pseudonimin “Verdhashi” se si të përgjonte në dritaren e profesorit pa u kuptuar.
“Duhet të dish, që ai është i verbër dhe dëgjimi i tij është dhjetë herë më i mirë se joni. Nuk duhet të lëvizëzh as për tu ç’mpirë. Vetëm kur del nga dhoma. Atëhere të hedhësh edhe shënimet në bllok. C’kishte më të rëndësishme në bisedën e sotme?”
Përgjonjësi “Verdhashi” u mendua një çast pastaj pëshpëriti:
“Që ankohet se nuk ka hallvë susami.”
“Hajvan! Disa punonjës të zdruktarisë shesin tallash, që e vjedhin në zdruktari. Kjo është më kryesorja pastaj vijnë të tjerat.”

(vijon)

Profesor Londoja (pjese)

(vijim)

* * *

“ Erdhe bir?”
“Po.”
“E prure?”
“Hëhë…”
“Qysh e ka shkruar?”
“Nuk e lëçita të gjithën.”
“Ishte e koklavitur?”
“Nuk i shkoqisja dot gjithë shëmbëllat…”
Pofesor Londoja kishte veshur të njëjtën rrobëdhome të smeraldtë, të cilën vetë e quante “petku im gurkali”. I zgjatej deri pranë kyçeve të këmbës, të cilat ngjanin si dy nyje të gdhenduara me kujdes në një gur të bardhë, që përshkohej nga vija të çrregullta ngjyrë të kaltër. Rrinte ulur në një koltuk të vjetër damasku të kuqërremtë, shiritat e të cilit, ishin thuajse të shkëputur nga vendet ku më parë mbulonin gozhdët e holla. Dukej si një aristokrat I ngjitur pas ndenjëses të tij bezerrjepur, që nuk pranonte të largohej nga kjo jetë pa marrë me vete kolltukun e vjetër dhe shiritat e tij, të qëndisur me një fill të praruar. Nuk shihte më ndaj i mjaftonte drita e pakët, që vinte nga dritarja e mbuluar nga gjelbërimi i jashtëm. Ndoshta çdo lloj drite do i mjaftonte. Nuk kishte të bënte më me të. Vetëm me tingujt. Për ta kujdesej dhe ju mëshonte sa duhej kur fliste vetë. Edhe kur kollitej.
“ U unje?”
“Nuk mund të rri shumë.”
“Unju për pak.”
“Do vinj më vonë të të lëçit kumtesën e Shabanit.”
“Cdo kesh kurdisur? Ndonjë vashë?”
“Jo.”
“…Më rrëfe. Nëse nuk do përgjëronjeshe për ndonjë vashë nuk do më linje kaqe me vërtik. Ke katër ditë i munguar.”
“Janë të qiellit ojna. Vetë ke thënë mos rrëfejmë për të përtejmen.”

Teri lëshoi në pëqirin e plakut dy revistat dhe ai filloi t’ë pëkëdhelte ballinat e tyre, si për të dalluar nëse titujt kishin reliev në faqet e lëmuara. Në trup i dallohej një tendosje pikëllimi, që bashkëbiseduesi po e linte kaq shpejt. Nuk e dinte se dielli ishte në të perënduar.

(vijon)

Të parët në ngjyrë smeraldi (pjese te shkeputura)

(vijiim)
* * *

U riktheva me mendje në atë kohë, kur Terit i ishte ngjallur papritur dëshira për mbledhur fjalë të vjetra të shqipes. Në fillim patëm menduar se i kishte nisu një pasion i ri, si ai i qepjes së pantallonave, të cilin e kishte prerë si me thikë. Por ai atë kohë u nda edhe me Nilan, me të cilën kishin vite të dashuruar. Kur Ziku e kishte pyetur pse ishin ndarë, ai i ishte përgjigjur shkurt:” Ajo fliste për veten në vetën e tretë!” Na ishte dukur një arsye absurde për tu ndarë pas kaq vitesh, por në bisedat mes njëzetecavje]arëve dëgjoje shkaqe edhe më të ]mendura se ky më, ndaj për rastin Nila-Terin u mjaftuam vetëm t’i ngjisnim këtij të fundit nofkën ‘linguisti”. Jo të gjithë e dinin. “Teri linguisti” përdorej vetëm në rrethet e ngushta tona. Për ne ai vazhdonte të qepte pantallona sipas katalogëve të huaj të dhjetë viteve më parë. Jo më shumë se 30 në fund dhe me shtrat të shkurtër. Nuk qepte më me pagesë dhe nuk e patëm pyetur pse.
Më pas ai filloi të rrinte me të moshuar. Edhe me plaka që rrinin sofateve. Mbrëmjeve të verës, kur isha me pushimet e shkollës dhe kaloja më shumë kohë në qytet, ai më takonte dhe fliste gjithë gëzim për fjalë të vjetra të shqipes që kishte mësuar. Unë buzëqeshja, por nuk ja ndërprisja atë entusiazëm të padëmshëm, që na mbante larg bisedave me “zarar”. Edhe kur zgjateshim me diskutimet për futbollin në ecejaket e bulevardit me të gjithë grupin tonë, Teri nuk përzihej më. Qëllonte që si padashur pyeste: “Nuk është më mirë t’i quajmë topkëmbë dhe topshportë, si i quanin rilindasit?” Vetëm kaq. Nuk i interesonin më ndeshjet e të dielave, por ende vazhdonte të vinte me ne në stadium. Si theshte vetë për të dëgjuar të sharat. Atje kishte dëgjuar epitetet “zabërzan”, “shpomurrës”, “kacimbodhi”, që i përdorte plot qejf ndaj ne të tjerëve, por ne nuk e patëm pyetur ndonjëherë për kuptimin e tyre, se na dukeshin si grimca të një jete të vjetër, jashtë mode.
Teri i pëlqente të ishte “jashtë mode”, si dhe të interesohej për fluturimet në kozmos. Ishte abonouar vetëm në dy revista të kohës – “Shkenca dhe Jeta” dhe “Studime filologjike”. Me botime të tilla në sqetull shkonte herë herë në shtëpinë e profesor Londos. Në shtëpinë e vogël, në fund të një oborri të ngushtë me bimë të harlisura për të cilat nuk kujdesej kush, rrallë herë shkonin vizitorë. Një e afërme e moshuar e profesorit, me një torbë me ushqime ishte më e rregullta. Teri ishte i dyti. Vonë mbrëmjeve dukej edhe ndonjë siluetë burri, që mezi shtynte derën e rëndë dhe më pas zhdukej mes gjelbërimit. Profesor Londoja ishte shumë i shtyrë në moshë dhe ne thuajse kishim harruar se kur e kishim parë për herë të fundit të dilte në sokak.
Nuk e dinim edhe me se jetonte, se pasi kishte qënë disa vjet në burg, nuk kishte punuar më. Tashmë nuk jepte as mësime private në italisht dhe frëngjisht. Kishte studiuar në Romë dhe në kohën e Italisë kishte patur një punë të rëndësishme në Ministrinë e Arsimit. Flitej se ishte qënë fashist dhe homoseksual. Në fëmijëri ne nuk e kuptonim se cila ishte më e rëndë. Fashistë kishte pasur shumë, sidomos Italianë, por homoseksualët ishin një specie e rrallë në qytet. Profesor Londoja ishte dy herë i damkosur. Dhe shtëpia e tij e vogël, me një qoshk mbi derën kryesore dhe mbas bimëve të halrisura ishte e mistershme.
Ziku i kishte përmendur në herë Terit, se edhe pse nuk ishte më fashist, profesori mund të kishte mbetur homoseksual, se kjo ishte një sëmundje që nuk mund të kurohej dhe meshkujt ishte mirë të rrinin larg prej tij, por Teri vetëm tundte kokën në mënyrë mohuese dhe të vendosur për të ndërprerë bisedën. Pas ndarjes me Nilan nuk dinim më rreth të dashurave të tij. Nuk dinim as nëse kishte të tillë.

(vijon)

Të parët në ngjyrë smeraldi

“…Kisha dashur të ta thoja po kisha frikë. E mbajta mbi njëzetepesë vjet fshehur. Isha i sigurt se kishte ndodhur, por ti do qeshje me të madhe…dhe i shtova mundimin vetes.”
Bulëza djerse i mbuluan të gjithë pjesën e sipërme të kokës të posarruar. Me dorë fërkonte mollëzat dhe më pas e zbriste dorën deri pranë qafës. Më shihte ngultas, si kurrë ndonjëherë, si për tu siguruar nëse e besoja vërtet. Unë mundohesha që vijëzimet në fytyrë të mos më tradhëtonin. Isha vendosur ta dëgjoja deri në fund.
“…Pas herës të parë më mundonte pyetja – përse mua? Cdo gjë kishte qënë kristalisht e qartë, si në një film të kuruar me shumë kujdes… Në filim pata menduar se mos ishe ti dhe Ziku të maskuar, por nuk ju thërrisja dot të më linit rehat. Më pas pata ndjerë ftohtësinë e shtratit të metaltë poshtë kurrizit tim dhe e pata kuptuar që nuk isha në dhomën time…Gjithë ajo dritë e bardhë, sa e bardhë… dhe ato dy koka të mëdha mbi qafa të holla. Lëkurën nuk e kishin si tonën ndaj pata menduar se kishit vënë në kokë veshje si ato që kishim në Teatrin e Buratinëve. Ngjyrë smeraldi po pa shkëlqim. I gjithë shkëlqimi ishte tek sytë e tyre të mëdhenj. Sy pa bebëza.
- Mos u frig- shqiptuan dy buzët e holla të gojës së vogël që ishte më pranë meje. Atëhere u tremba më shumë dhe dukej se nisa të dridhesha ndaj qënia tjetër e smeraldtë më preku me njërën dorë dhe ndjeva një prehje të plotë të trupit. Nuk kisha më frikë, por një kthjelltësi të plotë të mendjes. Isha në një mjedis të mbyllur të cilit nuk ja shihja dot kufijtë për shka të dritës së lbyrtë. Dy qëniet mbi mua i shikoja deri pranë mesit, por ende nuk arrija të kuptoja nëse mbi qafat e holla, supet e ngushta dhe gjokset e rrafshët kishin një lëkurë të trashë pa shkëlqim apo një lloj veshje të bërë njësh me trupin.
Qetësonjësi foli me një zë pak më metali se i pari përsëri në shqip:
Kem zgledhur si gluhëtar?
U përpoqa të lëvizja buzët për të formuar fjalët që më vinin në mendje, por arrita të nxirrja vetëm një fishkëllimë. Tetri më preku lehtë në gjoks dhe atëhere vura re se dora e tij kishte vetëm katër gishta të gjatë, që pëkuleshin në mes. Mund të flisja.
Unë jam rrobaqepës.
Ty të kujtohet ato dy vjet pasi mbarova ushtrinë, që nisa të qepja pantallona fshehtazi. Tek unë vinin të gjithë studentët.
Ti flet kthjellët shqip. Je zgledhja jonë.
Më pas, qetësonjësi më preku më gjatë mbi kofshë dhe gjithshka u shua…U zgjova pas disa kohësh, që më ishin dukur si vite përësri në shtratin tim. Ishte një pasdite me diell shumë të fortë dhe në derë dikush trokiste fort.”

(vijon)

Kosove - e panjohura ime (fund)

(vijim)
Në nëntor të vitit 1997, në Toronto pata për herë të parë një bisedë me një shqiptar nga Kosova. Ishin muajt e parë në emigrim dhe nëpërmjt një miku në Detroit, më ishte dhënë numuri i telefonit i tavernës “Oda”, pronari i të cilit ishte kosovari në fjalë. Më vjen keq, që nuk ja kujtoj emrin. Isha i interesuar të gjeja një punë dhe duke mos patur asnjë lidhje në Toronto, pas ndrimit të disa autobuzave e gjeta tavernën e vogël dhe pronarin e saj. I dhashë të falat e Binakut nga Detroiti dhe për 15-20 minuta folëm rreth mundësive për punë në Toronto ose në lokalin e tij. Ishte një hapësirë e vogël, që tani që njoh më mirë jetën në emigrim, mendoj se nuk sillte fitime të mjaftueshme, po qe se nuk përdorej si mbulesë për biznese të paligjshme. Nuk më telefonoi kurrë.
1998 dhe 1999-ta dëshmuan se ne, shqiptarëve të Shqipërisë, vërtet na dhembte Kosova. Nuk ishte diçka e mësuar as në familje dhe as në shkollë, por duket , që njeriu është “i njëanshëm”(bias), kur vjen fjala për njerëz që flasn në të njëjtën gjuhë. Gjatë jetës kishim parë shumë popuj, që vuanin. Kishim parë kronika televizive të kampeve të përqëndrimit në Bosnjë, por asgjë nu kishte të krahasuar me ndienjën që provoje kur dëgjoje në shqip “oh nënë“ nga njerëz që përpiqeshin t’i iknin luftës. Njeriu është krijuar ndoshta në mënyrë të tillë, që të ndjejë më shumë dhimbje për vuajtet e të afërtit, se sa për ato të dikujt në një vend të panjohur.
I ndoqa me aq sa më lejonte koha, lajmet e CNN-it për ngjarjet në Kosovë, që paraprinë bombardimet e NATO-s dhe simpatizova John McCain, që ishte zëri më i fuqishëm mes politikanëve amerikanë për çështjen e Kosovës. CNN-i ishte burimi më i besueshëm, pasi mediat shqiptare nuk i besoja. Kisha qënë në atdhe deri në mesin e vitit 1997 dhe kisha parë se ç’ishin në gjendje të bënin jo vetëm politikanët Berisha, Nano, Shehu, Pëllumbi, Pollo, Meta e të tjerë, por edhe botuesit Kokëdhima, Lesi e Frangaj, për të mos folur për shtypin partiak të Braçeve me kompani. Deri vonë më 1998, ameriakanët e cilësonin UCK-në, sin jë organizatë terroriste dhe nuk arrija të kuptoja se ç’përfaqësonin në të vërtetë. Nuk më mbushte mendjen as Rugova me poitikën e tij gandiane, që dukej si e panatyrshme për popujt e Ballkanit.
Ngjarjet e vitit 1999 ishin vërtet tronditëse dhe i vendosën shqiptarët e Kosovës në qendrën e vëmendjes ndërkombëtare. Por si gjithmonë, shqiptarët nuk ishin në një mendje as në Rambuje dhe as në Prishtinë, sa dukej se gjithshka që po bënte Amerika dhe Europa për Kosovën do dështonte sërish për faj të shqiptarëve.
Cdo orë ishte një ankth më vete pasi filluan bombardimet, me grupet e kosovarëve që shpërnguleshin të ndjekur nga sërbët, me Rugovën që takohej në zjarrin e luftës me Millosheviçin në Beograd dhe njoftimet e Pentagonit për dëmtimin e makinës ushtarake sërbe. Dy-tre herë, ndërsa ndiqnim të heshtur dhe me ankth lajmet, më të habitura na shihnin vajza ime e madhe dhe shoqja e saj Aleksandra nga Beogradi, që bënin detyrat bashkë në tavolinën e madhe të ngrënies. Nuk dinim ç’tju theshim dhe se si t’ju spjegonim, që sërbët përndiqnin e vrisnin shqiptarët dhe NATO-ja mundohej me armë të ndalte genocidin.
Ishin muajt kur Kosova dhe çështja e shqiptarëve të saj u bë më e rëndësishme se çdo problem vetiak apo famijar për shumicën e emigrantëve shqiptarë. Ndienje dhëmshuri, revoltë, nëpërkëmbje, shpresë, pafuqi, inferioritet dhe një sërë ndjenjash të tjera kontradiktore. Në përgjithësi, vendasit me të ciët punonim solidarizoheshin me ne dhe çështjen shqiptare edhe pse një pjesë e tyre ishin sllavë.
Për fat të mirë, bombardimet nuk zgjatën shumë dhe filluan bisedimet e paqes dhe u hap një tjetër epokë për popullin e Kosovës, të cilën përsëri nuk munda ta kuptoja mirë, sepse përziheshin heronj me bataçinj, çlirimtarë me vrasës, intelektualë me spiunë, karrieristë me idealistë dhe të kudondodhurit, njerëzit me shumë fytyra dhe shumë flamuj në xhep. Jam mundua të bëj analogji me Tiranën politike, por nuk ka se si të jetë e njëjtë, sepse shumë e ndryshme ka qënë e kaluara e 100 viteve të fundit.
Ndjenjave të simpatisë, dashurisë për të panjohurën e madhe shqiptare u zëvendësuan me skepticizëm dhe droje për ta prekur. Më duket se po të shkoj në Prishtinë do shikoj të njëjtit politikanë arrogantë, të njëjtit sekserë të lyrshëm dhe të njëjtat budallaqe të stërlyera, që shoqërohen me meshkujt me pushtet restoranteve dhe kafeneve, sikundër i kam parë në Tiranë 14-15 vite më parë.
Nuk ka shkruar kurrë rreth Kosovës dhe problemeve të saj në Blog, pikërisht sepse e njoh shumë pak dhe nuk dua ta gjykoj keq apo në mënyrë tërësisht të gabuar. Para dy vitesh, kur Haradinaj u ndalua në Francë shkrojta disa paragrafë kundër histerisë të solidarizimit me të dhe denigrimit të Francës. Edhe pse di pak rreth “bëmave” të Ramushit, më mjafton që është akuzuar për krime lufte, që ta diskualifikoj si kryeministër edhe pse është i shpallur i pafajshëm në Hagë.
Ne duhet të jemi të bindur, që po mos i pastruam vetë politikanët që kanë bërë krime lufte, ata një ditë të bukur do na vrasin ne, Kosovën dhe Shqipërinë. Eshtë në natyrën e kujt bën krime mbi të pambrojturit, të bëjë çdo lloj të lige ndaj kujtdo, përfshi këtu edhe popullin e tij.
A është Prishtina pasqyra e Tiranës politike me të njëjtat prapaskena dhe korrupsion? Me siguri. Eshtë folur haptazi edhe për vrasje të dëshmitarëve qofshin sërbë, shqiptarë apo romë. Eshtë folur haptaz edhe për shumë mynxyra të tjera.
E megjithatë Kosova nuk është Thaçi, Haradinaj, Limaj apo Veseli.
Eshtë ajo e njerëzve të vojtur dhe pa pushtet, e njerëzve të vërtetë, që ende nuk i kam takuar dhe nuk di nëse do i takoj ndonjë ditë.

Kosove - e panjohura ime (4)

(vijim)
Kërkesat e rinisë të Universitetit të Prishtinës i kapën në befasi edhe zyrtarët e Tiranës, të cilët duhet të zgjidhnin mes heshtjes dhe mbështetjes. Disa javë pas fillimit të tyre, duket se për Enver Hoxhën, mbështetja e rinisë kosovare ishte politikisht e volitshme për brenda vendit. Gjendja ekonomike pas ndërprerjes së ndihmave nga Kina po rëndohej, tre “grupe antiparti” ishin zbuluar dhe asgjesuar, ndaj për të hequr vëmendjen e njerëzve nga hallet e përditshme, përqëndrimi në protestat e kosovarëve ishte zgjidhja më e mirë. Nuk kishte në të as patriotizëm dhe as ëndër për të bashkuar trojet shqiptare. Edhe t’ja falnin Enver Hoxhës Kosovën, me kosovarët, me liritë dhe problemet e tyre nuk do ta kishte marrë kurrë. Të mësuar me më shumë liri, të lidhur me familjet e tyre në Gjermani e Zvicër, shqiptarët e Kosovës do e rrëzoning brenda vitit bacë Enverin. Atij i mjaftonte Shqipëria, që kishte vënë në zap pas 35 vitesh terrori dhe propaganda.
Brenda Jugosllavisë, kazani me shumë etni kishte filluar të valonte, që pas vdekjes së Titos një vit më parë dhe të gjitha etnitë po mundoheshin të fitonin më shumë liri nga sundimi në rritje i sërbëve, që kishin më shumë peshë në ushtri dhe në UDB.
Në planin ndërkombëtar, me dobësimin e Bashkimit Sovjetik dhe fillimin e investimeve të mëdha në armatime nga Ronald Regën, dukej se rusët nuk përbënin më rrezik shumë të madh as për Jugosllavinë dhe as për Shqipërinë. Periudha e konservatorëve të Theçërit dhe Regënit, që do sillte rrëzimin e Perandorisë komuniste e bënte më të lehtë prishjen e marëveshjes midis komunistëve të Tiranës dhe atyre të Beogradit.
Propaganda e “Zërit të Popullit” nga heshtja e viteve ’70, kaloi në artikuj të përdishëm në mbështetje të hapur “të irredentistëve shqiptarë“. Sërbët gjithashtu kaluan në masa ekstreme shtypëse ndaj kosovarëve.
Për shqiptarët brenda kufijve të Shqipërisë, çështja e Kosovës më në fund po bëhej një çështje kombëtare.
E tillë vazhdoi gjatë gjithë viteve ’80, duke mbështetur protestat e shqiptarëve për kushte më të mira jetese, për të fituar statusin e Republikës së Kosovës brenda Federatës Jugosllave. Në përgjigje, sërbët u munduan të kufizonin gjithnjë e më shumë autonominë e Kosvës, e cila ngjallte indinjatë brenda Shqipërisë. Pamjet televizive nga grevat e urisë të minatorëve të Trepçes ishin nga pamjet më mbresëlënëse dhe emocionuese të fundit të viteve ’80. Edhe pse me shumë kufizime ekonomiko dhe ushqimore, të gjithë shqiptarët ishin me mendje nga Kosova ato vite.
Rënia e Murit të Berlinit me të gjithë erërat liberale në Bashkimin Sovjetik dhe në vendet e tjera të Lindjes, e largoi mendjen e shqiptarëve nga Kosova dhe shqetësimi kryesor ishte se cili do ishte fati jonë. Parrullat e Ramiz Alisë se “ne nuk jemi as Lindje as Perëndim”, së bashku me frikën e ekzagjeruar nga Sigurimi i Shtetit na bënim të ishim të mpirë rreth fatit tonë në ngjarjet, që po rridhnin shpejt në Europë. Ndaj edhe hyrja e mijra shqiptarëve në ambasadat e huaja më 2 korrik, e la në hijem shpalljen e Republikës së Kosovës nga Kuvendi i Kosovës. Diktatura jonë u mundua ta paraqiste ngjarjen e ambasadave si të organizuar nga shërbimet e huaja dhe UDB-ja, pikërisht për të sfumuar rëndësinë e shpalljes së Republikës së Kosovës, por e vërteta ishte se njerëzit ishin të mbushur deri në grykë dhe donin të iknin një orë e më parë nga Shqipëria e Ramiz Alisë.
Me ndryshimin e sistemit në  Shqipëri, marëdhëniet me Kosovën dhe sidomos me kosovarët e Gjermanisë dhe Zvicrës, që mund të vinin lehtësisht në Tiranë, u bënë shumë më të ngushta. Nuk ishte vetëm Hajdin Sejdia i sjellë nga Ramizi më 1990, i cili premtoi shumë por vetëm rrëmbeu në Shqipëri. Shumë biznesmenë kosovarë, oportunistë dhe aventurierë, seriozë dhe batakçinj, patriotë dhe agjentë erdhën në Shqipërinë pa përvojë në biznes për të përfituar nga ndryshimi i sistemit. Dëgjoje nga historitë më të bukura dhe deri në mashtrimet, gjë që krijonte një pasqyrë më të plotë se ç’ishin shqiptarët që jetonin jashtë trojeve të Shqipërisë. Jo gjithmonë përshtypjet ishin të mira. E megjithatë, sërish nuk arrinim të kuptonim se si ishin grupimet politike të tyre në Kosovë. Sa ishin marksistë-leninistë, sa ishin patriotë të kullluar, sa ishin pro-europianë, sa ishin pro-turq dhe sa kishin mbetur shërbëtorë të sërbëve. Kjo vazhdoi deri në kohën kur unë u largova nga Shqipëria dhe ende nuk pata kuptuar se ç’përfaqësonte Rugova dhe Bukoshi dhe çfarë Demaçi, Qosja, Bakalli, Pajaziti dhe të tjerë emra kosovarësh të lakuar në shtypin tone.
Ndoshta jo kristalisht të pastër e kishte në kokë qëndrimin që duhet të mbante me Kosovën edhe qeveria shqiptare. Në një bisedë në Uashington në vitin 1996, mes Tritan Shehut(atë kohë Ministër i Jashtëm) dhe Zgibnjev Bërzhinskit (ish këshilltar i Sigurisë Kombëtare të SHBA), kur ky i fundit pyeste se a mbështeste Shqipëria një lëvizje të armatosur të kosovarëve kundër Sërbisë, Tritani i përgjigjej me të njëjtat slogane bajate të “mosndryshimit të kufijve”, “mospërdorimit të dhunës” e të tjera parrulla të pëlqyeshme për veshët e burokratëve të Brukselit, por jo për njohësit e mirë të problemeve të Lindjes në Amerikë si Bërzhinski.

(vijon)

Kosove - e panjohura ime (3)

(vijim)
Pas vitit 1974, kur Kosovës ju dha statusi i Krahinës Autonome brenda Republikës së Sërbisë, filluan këmbimet kulturore mes Tiranës dhe Prishtinës, me siguri me nismën e kosovarëve, të cilët jetonin në një Diktaturë më liberale se e jona. Atë kohë u shfaqën në shtypin kulturor shqiptar emrat e Ali Podrimes, Anton Pashkut, Esad Mekulit, Ali Aliut, Agim Vincës dhe të tjerëve autorë kosovarë. Edhe pse të censuruar, sidomos sepse botimi i krijimeve të tyre përkonte me periudhën pas Pleniumit të IV, ndjehej që poetët dhe shkrimtarët kosovarë shkruanin më lirshëm dhe pa “çarë kokën” për realizmin socialist. Gjithashtu flitej se në Prishtinë botoheshin të përkthyera shumë vepra autorësh të huaj, një pjesë e të cilave hynin në Shqipëri individualisht, por nuk arrinin të “zbrisnin” deri në Korçë.
Tashmë përfytyrimi ishte disi më i ndryshëm për inteligjencën kosovare, që shkruante bukur dhe pastër në shqip. Një shfaqje teatrale e “Gjeneralit të ushtrisë së vdekur” e vënë në skenë nga trupa e Prishtinës, të cilën e pashë në Korçë në fundin e viteve ’70, mu duk interesante nga skenografia dhe vënia në skenë, por jo nga interpretimi. “Gjenerali” i Teatrit Popullor me Sandër Prosin dhe Pjetër Gjokën mbetej i një niveli shumë më të lartë.
Në tekstet shkollore të së mesmes, qoftë në Folklor, Letërsi apo Histori e Shqipërisë, edhe pse me disa përmirësime, bota shqiptare e Kosovës gjente pak pasqyrim. Historiografia komuniste kishte copëzuar shumë aspekte të historisë të para dhe pas Skënderbeut dhe ishte e vështirë, që vetëm me tekstin shkollor të kuptoje se ç’kishte ndodhur me të vërtetë në trojet shqiptare. Ishte e pamundur, që me ato tekste të ngjallej një dashuri e fortë për Kosovën dhe kosovarët.
Kishte gjithashtu një marëveshje të pashkruar me Titon për të mos u përzjerë në punët e njëri tjetrit, ndoshta që nga koha e agresionit rus mbi Cekosllovakinë. Të dy vendet këmbenin të arratisurit edhe pse në dukje ne vazhdonim t’i kritikonim si revizionistë. Në lajmet e TV Shkupit thuajse nuk kishte asnjë lajm rreth Shqipërisë. Por gjithashtu nuk kishte asnjëherë protestë zyrtare për qeverinë e Tiranës për nacionalizëm dhe shovinizëm, sikundër disa herë jugosllavët protestonin ndaj bullgarëve. Edhe pse nuk merrnim pjesë në konferencat e vendeve të paangazhuara, që kryesoheshin nga Jugosllavia e Titos, politika e jashtme shqiptare, nën ndikimin e kinezëve i përkrahte ato.
Në vitet e para të studimeve të mija në Tiranë (1979-1981) Kosova kishte pamjen e bukur të Shpresa Gashit, që ato vite studionte kanto në Konservatorin e Tiranës. Binin në sy përgjatë bulevardit “Dëshmorët e Kombit’, së bashku me një studente tjetër kosovare, të veshura si europiane, të gjata e të “kuruara” me kujdes. Shpresa Gashin e kishim parë disa herë në televizionin jugosllav, sepse ishte që pa ardhur në Tiranë, një këngëtare e talentuar. Nuk më kujtohet të kishte studentë kosovarë në fakultetet e tjera, por ato kohë, veç dy-tre vietnamezëve dhe disa afrikanëve, studentët e ardhur nga jashtë Shqipërisë ishin të rrallë. Ishin vitet e para pas prishjes me kinezët dhe Diktatura ishte më e egër edhe për shak të vështirësive ekonomike, që kalonte vendi.
Një ekspozitë pikture e piktorëve kosovarë e hapur më 1980, edhe pse me më tepër larmi stilesh se sa të mirënjohurëve tanë Buza(ati), Shijaku, Bakalli, Nallbani, Jukniu, Kamberi, Jonuzi, që ekspozonin në Tiranë në ato vite, ishte më prapa nivelit artistik dhe teknikës të piktorëve tanë. Për më tepër, vetë autorët kosovarë nuk ishin të pranishëm në hapjen e ekspozitës.
Më pas, filluan protestat e vitit 1981 në Universitetin e Prishtinës dhe gjithshka u ngri sërish, por këtë rradhë nga pala jugosllave.

(vijon)

Kosove - e panjohura ime (2)

(vijim)

Bekim Fehmiun, si yll kinematografie, babai duhet ta kishte dëgjuar nga lajmet e RAI-t, të cilat i dëgjonte rregullisht edhe në vitet e mëvonshme, kur ndiqnim më tepër programet televizive. Bekimi kishte kapërcyer pragun e aktorit shqiptar ndërkombëtar, që deri atëhere konsiderohej i arritur vetëm nga Aeksandër Moisiu. Xhon Belushi ende nuk ishte shfaqur në skenën dhe ekranin amerikan. Nuk ishte pak. Kinematografia shqiptare ishte ende në hapat foshnjore dhe shumë aktorë, të cilësuar si të mëdhenj më vonë, në filma luanin njëlloj si në skenë.
Për Rexhep Qosen, si studiues dhe kritik të zotin të letërsisë, duhej t’i kishin folur miqtë e tij në Tiranë. Më kujtohet, që me një lloj ekzaltimi më tregonte për kompetencën e këtij rioshi, që kishte mbrojtur doktoratën me një temë rrethh poezisë së Asdrenit. I vlerësonte shumë tezat e Qoses rreth Asdrenit, të cilat, si e përmenda, duhej t’i kishte dëgjuar në një bisedë të hollësishme me ndonjë njohës së veprës të studiuesit kosovar. Prej asaj kohe, dhe më vonë kur e kisha parë në tv gjatë Kongresit të Drejtshkrimit, më mbeti një ndienjë e lartë admirimi për Rexhep Qosen, si për dikë në pararojë të mendimit në Prishtinën e largët.
Hyrja e valëve televizive të TV Shkupit (TV Skopje) në pranverën e vitit 1970 në Korçë ishte një ngjarje, që solli hapjen e një “frëngjie” të vogël në muret e “kështjellës në brigjet e Adriatikut”, prej të cilës mund të shihnim botën dhe njëkohësisht se ç’ndodhte në trojet shqiptare jashtë kufijve. Do të ndodhte një ndryshim i madh tek njerëzit, që si të huaj, prej kohës së largimit të eoropiano-lindorëve, shihnin vetëm fytyra të ngjashme kinezësh dhe tek tuk, ndonjë korçaro-amerikan, që vizitonte të afërmit, pasi kishte marrë me shumë zor vizën hyrëse për në Shqipëri.
Në edicionet e lajmeve shqip(shumë të kufizuara) arrinim të kuptonim diçka rreth jetës së shqiptarëve në Jugosllavi, por diça shumë të cekët dhe të përgjithshme, se edhe pse më të lirë se tek ne, edhe në Jugosllavi mediat kishin një program zyrtar të kontrolluar mirë. Flitej për sukseset e socializmit të Titos, për avantazhet e “vetadministrimit”, epopetë e luftës partizane dhe jetën e lumtur të kombeve të Jugosllavisë. Bota shqiptare e Jugosllavisë, qoftë kulturore apo sportive, pasqyrohej shumë pak. Mësuam vetëm emrat e Nexhmije Pagarushës, Sabri Fejzullahut dhe ndonjë tjetri, por jo më shumë se kaq. Ndjehej nënvleftësimi I më të mëdhenjve ndaj shqiptarëve. Ne, adoleshentët, nisëm të kishim preferencat tona për këngëtarët jugosllavë si Zdravko Coliç, Tereza Kesovija, Kiço Slabinja, Leo Martin apo për grupet “Bjello Dugme”, “Ambasador”, “Korni Grupa” e të tjerë, por artistët shqiptarë mbeteshin pas tyre, sepse zinin edhe shumë pak vend në emisionet televizive.
Emrat e politikanëve shqiptarë, që dëgjonm në emisionet e lajmeve, si Fadil Hoxha apo Azem Vllasi, na dukeshin si “shërbëtorë të Titos” edhe pa na i thënë kush. Noshta bënim analogji me “byroistët tanë, të cilët kishin shumë pak vlera individuale, po qe se krahasoheshin me Enver Hoxhën.

Deri në vitin 1973, kur televizioni jugosllav ndiqej hapur, bile me grupe të mëdh njerëzish, se jo të gjithë kishin në shtëpitë e tyre aparate televizive, rreth botës jugosllave flitej hapur, por bota shqiptare e Kosovës zinte shumë pak vend në diskutime. Nuk shprehej ndonjë simpati për Titon, por të gjithë qeshnim me një të njohurin tonë ish-partizan, që sa herë dilte Titoja në emisionet e lajmeve, i kthente kurrizin. Admirimi për lirinë më të madhe të lëvizjes, për sukseset e basketbollit dhe futbollit jugosllav, për mënyrën bashkëkohre të veshjes të të rinjve dhe të tjera gjëra, na bënin të kishim simpati për jugosllavët dhe njëkohësisht të ndjenim thellë vetës, se shqiptarët e Jugosllavisë rronin më mirë se ne. Kutohet, që prej tv jugosllav nuk mund të kuptonim kufizimet e tyre dhe shtypjen, që ushtronin sërbët. Për më tepër, këto nuk zinin vend as në mediat zyrtare të Shqipërisë. Kosova përsëri mbetej një enigmë e madhe për ne.

(vijon)

Kosovë - e panjohura ime

Nuk është faji im, që e njoh shumë pak Kosovën, edhe pse fare pa faj nuk duhet të mbetem.
Në kohën, kur fëmija lexon gjithshka, që i bie në dorë thuajse nuk kishte asgjë rreth kësaj pjese të madhe të Shqipërisë të mbetur jashtë kufijve të vendit. Ishte vetëm një poemë për fëmijë e Shefqet Musarajt, e botuar si libërth më vete, për më tepër edhe atje nuk kujtoj të përmendej emri i Kosovës, por disa emra të tjera vendesh, ku jetonte një djalë i vogël, familja e të cilit vuante nga UDB-ashët. E kujtoj si një vjershë të gjatë e të dhimbshme, me disa ilustrime të Dolli Gjinalit.
Në librat e shkollës gjithashtu nuk prekej Kosova. Ishin vitet ’60 dhe edhe pse mund t’ja dija emrin, dukej krejtësisht e largët. Edhe më e largët se Kotorret e Reja në “Tregime të moçme shqiptare” të Dhimitër Paskos, që pas “Na ishte njëhere” të vëllezërve Grim ishte libri që më tërhiqte më shumë. (Disi më pak tërheqës ma bënin ilustrimet e Agim Fajës, stili i të cilit më ishte dukur gjithnjë pak i ashpër në fëmijëri.) Në njohuritë e para të gjeografisë të Shqipërisë, që jepeshin në fillore, gjithashtu nuk flitej asgjë për trojet shqiptare jashtë kufijve. Ishte sikur t’i përkisnin një bote të huaj dhe armiqësore. Matanë piramidave të bardha, që ruheshin me devotshmëri nga kufitarët trima dhe qentë e tyre.
Më vjen për të qeshur sot, kur lexoj se sho Enver e ka dashur shumë Kosovën dhe ka bërë shumë për të. Në gjysmën e dytë të viteve ’60, kur fiova të mësoja rreth botës në shkollë, për Kosovën ishte një heshtje e plotë, me siguri në mirkuptim me jugosllavët. Ndoshta edhe një ndikim i kinezëve, të cilët mbanin marëdhënie shumë të mira me Titon.
Qyteti im ishte larg Kosovës dhe thuajse nuk kishte patur kurrë këmbime apo krushqira. Edhe kur kufijtë kishin qënë të hapur. Kishte ende familje, që kujtonin bandat me kosovarë të dimrit të ’44-ës, që kishin plaçkitur disa lagje të Korçës, kishin arrestua të rinj, bile edhe kishin vrarë. Kuptohet, që nuk ishte faji i tyre, se kishin qënë të manipuluar nga Xhaferr Deva dhe të tjerë krerë kosovarë nacionalistë, por gjithsesi kishin lënë kujtime shumë të këqija në qytet. Më pas, kontaktet kishin qënë thuajse zero, ndaj shumë korçarë ende i kujtonin kosovarët si turma bashibozukësh, që bënin raprezalje.
Kosovari më pozitiv i fëmijërisë sime ishte Adili, heroi i romanit “Lumi i Vdekur” i Jakov Xoxës, por dhe ai thuajse nuk i përkiste Kosovës, se jetonte në Myzeqe.
Asokohe dinim për poetë arbëreshë si De Rada e Serembe; për aktorë shqiptarë që kishin interpretuar në gjuhë të huaja, si Aleksandër Moisiu; për shkrimtarë shqiptarë që shkruanin në gjuhë të huaja si Viktor Eftimiu; për qeveritarë turq të shquar me origjinë shqiptare, s Qyprillinjtë, por asnjë emër të vetëm nga Kosova. Bile edhe Sulejman Vokshi u përfshi në tekstet e shkollës në fundin e viteve ’70.
Nuk jam i sigurt nëse kam dëgjuar në fillim nga babai për Bekim Fehmiun apo për Rexhep Qosen. Ishin të parët personalitete shqiptarë bashkëkohës të matanë kufirit, emrat e të cilëve duhet t’i kem dëgjuar në vitin 1969 ose 1970.

(vijon)

Eshtë atentati ndaj Zamir Manes sekret shtetëror?

Faqja “Lolita” në facebook, e njohur për ironitë therrëse dhe kritikat ndaj qeveritarëve dhe jo vetëm atyre, dha para disa ditësh një njoftim për një atentat të dështuar ndaj biznesmenit Zamir Mane. Atentati sipas tyre, kishte ndodhur në lokalin “Padam”  të Aleksandër Frangajt dhe çdo gjë ishte mbyllur në fshehtësi të plotë brenda lokalit.
Le të supozojmë një çast se kemi të bëjmë me një “fake news” edhe pse gjatë historisë të “Lolitas”, kur ka pasur “shaka” të këtij lloji, janë trajtuar si shaka të kripura ose jo. Pyetja e parë që lind është, a është e mundur, që një ngjarje e tillë, në lokalin e një nga pronarëve më të mëdha të medias të “mbytet”?
Nëse bëhet një sondazh në popullsinë e Tiranës, shumica dërmuese do thonë se një gjë e tillë është plotësisht e mundur.
Kredibileti i medias është shumë i ulët.
Kredibiletiti i pronarëve të medias akoma më i ulët.
Kredibiliteti i Aleksandër Frangajt edhe më i ulët.
Ka disa preçedentë, që të shpien në një përfundim të tillë. Kanë pasur të vdekur ndaj nuk mund të mbylleshin nga bashkëpunimi media-ministri e brendëshme. E megjithatë, ata që paguhen për të informuar publikun, qoftë nga taksat e e qytetarëve, apo edhe nga bandat e valëve kombëtare që ju vihen në dispozicion bënë ç’është e mundur të mbahej e fshehtë ç’mund të shpëtohej.
Rasti i parë ishte ai I pronarit të medias “Top chanel”, Artan Hoxhës, i aksidentuar me makinë, në mes të Tiranës, në rrethana jo shumë të pëlqyeshme për të, ku emri vajzës në marëdhënie jashtëmartesore me të, e aksidentuar për vdekje edhe ajo, nuk u përmend asnjëherë në shtyp.
Rasti tjetër, ai I gazetarit dhe politikanit Sokol Olldashi, në rrethana të ngjashme, kaloi pa informim rreth gjendjes të së plagosurës rëndë.
I treti, i gazetarit Cim Peka, me një vajzë të aksidentuar për vdekje, në aksidentin me makinë të drejtuar nga gazetari, u mbulua gati plotësisht.
Kreu i një shoqate gazetarësh proteston se i përmendet xhaxhai se këndonte një këngë për “Skënderbeun” para Edi Ramës, por as ai as gazetarë të tjerë nuk ngrihen të shkruajnë për diçka, e cila është a-ja e profesionit të tyre.
Nëse lajmi është i vërtetë, mediat, të cilat në mënyrë të ndërgjegjshme e fshehin, i bëjnë “atentat” publikut shqiptar pikërisht me armën që ju kanë dhënë në dorë.
Lajmi për tetativë vrasje ndaj njeriut më të pasur në Shqipëri duhet të jetë kryelajm, jo për të shuar kureshtjen e njerëzve, por për të pasqyruar se cila është:
Situata e rendit në vend.
Se nëse ka apo jo lidhje me politikën. (Në Rusinë e Putinit ka disa raste kur biznesmenë të fuqishëm janë vrarë ose ju anë shpëtuar atentateve pas, të cilëve është dora e Kremlinit.)
Për të kuptuar se si është amosfera e biznesit në Shqipëri.
Edhe në rast se atentati është kryer pët motive të dobta dhe për të janë të interesuar të mbyllet edhe Zamiri, edhe Frangaj edhe Qeveria, është pikërisht media, e cila nuk është e interesuar të mbyllet sepse shkon në fund besueshmëria ndaj saj.
Kjo aleancë mafioze mes institucioneve të rendit dhe medias është e rrezikshme për publikun shqiptar. Kur ende nuk janë gjetur vrasësit e bankierit Santo, mbajtja në heshtje e tentativeës për vrasje ndaj Manes, është kriminale dhe e ndëshkueshme nga ligji.
Disa vjet më parë, famëkeqi Adriatik Llalla goditi me grusht një kolegun e tij, në sy të një numuri prokurorësh, në pushimin e një mbedhjeje në hotel “Tirana”. Bodigardët e tij u kujdesën edhe për disa grushta shtesë në korridor. Mediat nuk raportuan asgjë dhe Prokuroria e Përgjithshme u kujdes të fshinte edhe videot e kamerave të sigurisë të hotelit. Llalla dihet tashmë si përfundoi por jo për atë që bëri faqe njerëzve.
A po kujdeset edhe Arta Marku të mbetet në heshtje çështja Mane apo vetëm ka mbyllur sytë?
Apo kemi të bëjmë me një sekret shtetëror?

Ti zgjodhe heshtjen miku im!

Ti tani vjen e më thua miku(mikja) ime se ai vend nuk bëhet, se njerëzit janë bërë ujq për njëri tjetrin, se korrupsioni ka shkuar atje ku nuk mban. Mbase ke plotësisht të drejtë, por ti nuk ndjen përgjegjësinë tënde, sikundër e ndjejnë vetëm një grusht njerëzish të përgjegjshëm.
Ti harron ose bën sikur harron, se për të pasur një karrierë diplomatike, shkove dhe u lute në Gjirin e Lalëzit, pasi shpure edhe ca peshqeshe dhe ju thurre lavde një çifti të cilin e njihje si “çift hajdutësh”.
Ty nuk të vjen mirë të kujtosh, se kur fëmija tënd nuk denjonte të ndiqje leksionet e një lënde, e gjete më të lehtë të paguaje disa qindra euro për të marrë notën që i duhej.
Më keq akoma, ti zgjodhe edhe të bëje sekserin për disa vite për një funksionar të lartë, që ishte miku tënd sepse doje “të ndihmoje” atë dhe veten.
Kur mësove se një të njohurit tënd, po i vidhej haptazi prona nga një grup batakçinjsh të lidhur me pushtetin, ti preferove t’i thoje vetes shprehje popullore “Fjala është argjend dhe heshtja flori”. Ti zgjodhe floririn si metalin më të çmueshëm.
Ti brohorite për një ekip që shiste e blinte ndeshjet edhe pse e dije se ç’bëhej dhe tani ankohesh se UEFA “po të vret ëndrrën tënde dhe të një qyteti të tërë.”
Ti u ule tavolinave me ish-kriminelë të kthyer në politikanë dhe me kriminelë, që quhen biznesmenë, dhe vetes ja justifikon me shprehjen “unë shikoj anët pozitive tek njerëzit”.
Ti (dhe unë bashkë me ty, si dhe lexuesi që më ndjek)mbyllëm sy , veshë dhe gojë, kur shkelësi i ligjit, shkelësi i rregullave të një shoqërie normale, ishin pranë nesh, sepse i kishim të afërt dhe nuk donim të prisheshim me ta.
Ti nuk more as mundimin ta këshilloje mënjanë një të njohurin tënd, se ‘po e bënte baltë“ me korrupsionin stërmadh dhe shpenzimet e mëdha, që ju binin në sy të gjithëve.
Ti doje të ishe “qingji i urtë, që pi dy nëna”.
Tani vjen e më thua se njerëzit “janë bërë ujqër për njëri tjetrin”!
Se nuk jetohet më “atje”!
Pa ju kthyer vetes dhe t’i thuash “po unë ç’bëra?!”
Unë jam thuajse po aq fajtor sa ti miku(mikja) im.
Thuajse!
Se unë zgjodha mos heshtja për gjithmonë!

Armiku i popullit (fund)

(vijim)
*     * *

Edhe në dhjetëvjeçarët e fundit, edhe në vendet me demokraci të zhvilluar, grupet sundues janë në gjendje të gjejnë “armiq të popullit”. Zakonisht i cilësojnë si “persona të padëshërueshëm” ose “non grata”.
Shteti i Izraeli, një shtet demokratik, ka cilësuar si të tillë filozofin dhe gjuhëtarin amerikano-hebre Noam Chomsky-n. Këtij të fundit i ndalohet hyrja në Izrael edhe pse ky vend ndjek një politikë shumë “përthithëse” ndaj gjithë atyre që janë ose duan të bëhen çifutë. Shteti izraelit e quan si tradhëtar të popullit çifut dhe si anti-Semite. Kjo, për shkak se Chomsky, një nga intelektualët më të mëdhenj të planetit që ende jetojnë, kritikon hapur dhe me agumente politikat e shtetit të Izraelit në lidhje me palestinezët, si dhe me vendet e tjra arabe.
Eshtë absurde të cilësosh si “tradhëtar” një njeri të shquar të letrave vetëm sepse mendon ndryshe nga politikat zyrtare dhe këto mendime i shpreh hapur dhe të mbështetura në fakte. Në vend të “mposhtjes” së tij me debate të hapura, në auditore universitetesh ose në media, ata kanë zgjedhur damksojen e tij. Noam Chomsky nuk ka shkelur asnjë ligj që përfshihet në kodin penal të Izraelit, gjë për të cilën mund të arestohet nëse shkel brenda territorit edhe pse është amerikan. Thjesht për ta ndëshkuar dhe për të kufizuar mundësitë, që ai të takohet me kundërshtarë të tjerë të politikave zyrtare brenda Izraelit.
Shteti izraelit nuk ka ndëshkuar në këtë mënyrë vetëm Chomsky-n. Në të njëjtën mënyrë ka trajtuar profesorin e ligjeve ndërkombëtare të Universitetit Princeton, amerikano-hebreun Richard Falk. Kritikat e tij për shkelje të vazhdueshme të të drejtave të palestinezëve nga Izraeli e kanë futur profesorin Falk në kategorinë e antisemitëve dhe të atyre, që ju ndalohet të shkelin në Izrael
Lista e të huajve të padëshëruar nga Izraeli përmban shumë emra të njohur, mes të cilëve edhe nobelistin në letërsi, Gunter Grass.
Njerëz të tjerë të letrave janë cilësuar si “non grata” në vendet e tyre. Një nga rastet më flagrante është ai i nobelistit peruan Mario Vargas Llosa, (peruani më i famshëm në botë) i cili u shpall i padëshërueshëm për Perunë nga qeveria e kryeministrit Fuxhimori. Më vonë, Fuxhimori u arrestua për korrupsion dhe u dënua me burgim të gjatë.
Në përfundim duhet thënë, se këto janë karakteristikat e “armikut të popullit” në ditët e sotme në vendet demokratike. Intelektualët që kanë integritet dhe kurajë të kritikojnë hapur themelet e shtrembra të politikave zyrtare të brendshme dhe të jashtme të qeverive të caktuara. Pak a shumë, sikundër ishin edhe një pjesë e mirë e “armiqve të popullit” në regjimet totalitare. Ndryshimi i vetëm është forma e ndëshkimit dhe “sasia” shumë më e pakët.
“Veritas vos liberabit” është një shprehje latine, që do të thotë “E vërteta ju bën të lirë“.

Po a duan qeveritë që të gjithë të jenë të lirë?

Armiku i popullit (2)

(vijim)
* * *


Armiqësia ndërmjet njerëzve, bashkësive, grupimeve shoqërore, kombeve ka ekzistuar dhe do ekzistojë edhe për disa breza të tjera njerëzish, për tu treguar optimistë. A është thellë e rrënjosur në instiktet e njeriut, a është e kultivuar vetëm nga interesat, a është e manipulueshme, janë disa nga anët e kësaj dukurie, që kërkojnë shtjellime të gjata dhe përsëri është e vështirë të gjesh përgjigje shteruese.
Por le të ndalemi pak më gjatë në përdorimin e shprehjes “armik i popullit” në ditët tona dhe në shoqëritë moderne për të parë se si përdoret dhe nëse ekzistojnë vërtet njerëz të tillë.
Edhe pse më pak e përdorshme, ajo nuk është hequr nga fjalori politik i politikaëve( apo medias. Në shumicën e rasteve ka një karakter abstrakt, të vagët dhe jo nacionalistik. Trump e përdor kundër medias dhe gazetarëve pa përcaktuar se përse ata janë “armiq të popullit” dhe se si e dëmtojnë popullin me veprimtarinë e tyre “armiqësore”. Në Angli, “Daily Mail” e përdori për të denigruar gjykatësit, që vendosën se për largimin nga BE duhet veç referendumit edhe miratimi nga Parlamenti Britanik. Një cilësim ky i shëmtuar dhe i tepruar, kur mund të mjaftonte cilësimi si “kundërshtarë të Demokracisë‘ apo “të proceseve demokratike”.
Në vendet autokratike si Turqia dhe Rusia, kundërshtarët politikë cilësohen si “armiq të vendit” ose si “bashkëpunëtorë të të huajve”, por shumë rrallë si “armiq të popullit”.
Tek ne, edhe pse gjen me qindra lloj cilësimesh negative, shumë rrallë mund të gjesh në fjalime politike apo në shtyp, shprehjen “armik” të drejtuar ndaj shqiptarëve të caktuar.  E megjithatë nuk është e vështirë, që brenda bashkësive të gjesh “armikun e popullit”, të ngjashëm me personazhin kryesor, Dr. Stockman të pjesës teatrale me të njëjtin titull të Ibsenit. Sepse edhe gjendja e shoqërisë demokratike shqiptare, është përafërsisht (më prapa) me gjendjen e shoqërisë norvegjeze të kohës së dramaturgut të madh.
Një bashkësi, të themi e Korçës, Tepelenës apo Durrësit në kohën e një bashkiaku që mbështetet nga qeveria fiton një gjallërim të investimeve publike, të cilat i japin një shtysë në dukje ekonomisë edhe pse në të vërtetë ato janë jo vetëm afera , që mbushin xhepat e një grupi të vogël, por paraqesin rrezikun e ardhshëm, që si borxhe të bashkësisë të kthehen në pengesa ekonomike të komunitetit. Pak a shumë si çështja e banjove publike “të infektuara” të qytetit të vogël, ku zhvillohet drama e autorit norvegjez.
Në sajë të zhurrmës së mbështetësve të bashkiakut, si dhe grupeve të interesit, denoncuesit e aferave mund të cilësohen si tepelenas të ligj, korçarë të pabesë apo durrsakë të këqinj. Pra “armiq” të komunitetit të tyre, ose “armiq të popullit”. Në të vërtetë, janë funksionarët e lartë, ata që dëmtojnë interesat e bashkësisë, por edhe ata nuk ka pse të etiketohen si të tillë, sepse është e mjaftë t’i quash të korruptuar dhe hajdutë dhe t’i trajtosh n[ p[rputhje me etiketitimin.
Eshtë shumë e çuditshme se si kjo shprehje përdoret edhe nga libertarianët, që qëndrojnë zakonisht në krahun e djathtë të spektrit politik. Njihet mirë një nga parimet Theçerit, një nga përfaqësueset kryesore të së djathtës: “Nuk ekziston një gjë e tillë si shoqëria; ka vetëm individë burra dhe gra dhe gjithashtu edhe familje.” Pikërisht koncepti i përjashtimit të bashkësisë dhe i kultit të interesave individuale, përjashton konceptin e të ashtuquajturit “Armik i popullit”.
Të tillët ose janë pjellë e imagjinatës të sundimtarëve, ose është shumë e vështirë t’i identifikosh.

(vijon)

Armiku i popullit

Thuajse e kisha harruar këtë togfjalësh, me një tingëllim aq të egër në rininë tonë, kur e dëgjova të zihej në gojë nga Presidenti i vendit më demokratik në botë, Donald Trump. I papërgjegjshmi politikan cilësonte “armik të popullit” mediat, që nuk shkruajnë apo transmetojnë në favor të tij.
Ne nuk e patëm shpikur këtë shprehje denigruese (dhe jo vetëm kaq), por e kishim kopjuar si shumicën e gjërave nga Bashkimi i Republikave të Sovietëve, por edhe ata e kishin kopjuar nga Robespieri, dhe kështu me rradhë kopjimi shkonte deri në Romën antike, ku ishte përkufizuar për herë të parë si hostis publicus.
Eshtë shumë e vështirë të kuptosh se ç’është një “armik i popullit”. Në rradhë të parë se është e vështirë të kuptosh saktësisht se ç’është populli.
Pushtetet dhe pushtetarët e përdorin shprehjen sipas interesave të tyre, sepse në shumicën dërmuese të rasteve (bile edhe në demokraci), njerëzit e veshur me pushtet nuk janë në anën e popullit.

* * *

Sipas modelit sovjetik, tek ne përdorej veç shprehjes “armik i popullit” edhe shprehja “armik i klasës”, e cila nuk ishte një sinonim i plotë i së parës. Mund të ishe “armik i klasës” si psh kulak, mikroborgjez, por jo domosdoshmërisht “armik i popullit”. Njeiru i damkosur si i tillë do shkonte patjetër në burg dhe do dënohej minimum dhjet vjet. “Më të rrezikshmit” dënoheshin me pushkatim dhe burgim të përjetshëm dhe kur u hoq ky i fundit, me njëzet e pesë vite të vështira burgu.
“Armiqtë e popullit” nuk rehabilitoheshin kurrë. Pushkatoheshin ose vdisnin të damkosur dhe damka nuk ju ndahej as famijarëve të tyre. Populi i shkretë(turmat) e kishte të vështirë të kuptonte se ç’të këqija mund t’i vinin nga fëmijët, xhaxhallarët apo kushërinjtë e “armiqve të populit” e megjithatë mundohej t’ju rrinte larg dhe mos përzjehej në krushqi me ta.
Tingëllon qesharake sot, se si në Diktaturën e Proletariatit kishte vetëm Udhëheqje, popull, “armiq të popullit” dhe “artistë të popullit”. Dhe kjo quhej forma më e lartë e demokracisë, se ishte pikërisht “populli që sundonte”. Një absurditet i madh e që megjithatë duhet qujajtur se ishte stërholluar gati me preçizion se funksiononte. “Proletariati” (që ishte po aq i shtypur) shtypte të deklasuarit, të pakënaqurit dhe sidomos ata që vinin nga shtresa e “armiqve të popullit”.  Shtypte bajagi edhe fshatarët, që ishin pjesa e popullsisë më e shfrytëzuar dhe që rronin më keq në shumicën e fshatrave. Për t’i shpëtuar punës së rëndë në fshat, një pjesë e mirë përpiqeshin t’i bashkoheshin ushtrisë dhe policisë, këtyre dy “armëve të dashura të popullit”, që përdoreshin për të goditur “armiqtë e brendshëm dhe të jashtëm të popullit”.
Përçarja e stërholluar e “popullit” me ‘armiqtë e popullit” funksiononte jo vetëm falë frikës, por edhe cilësive negative të njerëzve, që jo rrallë dhe krejtësisht pa punë “ju kujtonin” të tjerëve prejardhjen apo lidhjet farefisnore me “armiqtë e popullit”. Ishte një përzjerje e kënaqësive sadiste të torturimit psikologjik me përfitimin e çastit apo edhe me hakmarrjen. Kështu një sekretar partie, pyeste si pa të keq një punonjës se si e kishte lidhje farefisnore me të xhaxhanë e dënuar për politikë, një drejtor shkolle i kujtonte gjyshin e dënuar nxënësit rebel dhe një komunist kritikonte me djallëzi një nëpunës, që bënte mirë punën e tij, por kishte problem të biografisë. Ishte armiqësimi më i madh i shkaktuar artificialisht në një bashkësi njerëzore, që i kalonte dasitë krahinore dhe fetare, që kanë ekzistuar gjithnjë në këtë planet.
(vijon)

“Atë vit , që s’u bë drithi…”

Sa vështirë duhet të ketë qënë atë vit? Thatësirë e vazhdueshme, zjarre të pandërprerë dhe tërmete?
Mb të gjitha edhe tërmete, të cilëve nuk ke si ju ruhesh, se nuk e di kur godasin. Dhe në rast se tërmeti të ka lënë jashtë dhe është thatësirë, përreth ka zjarre dhe nuk ke bukë, sepse drithi nuk është bërë dhe kur nuk bëhet drithi s’ke ç’të korrësh, dhe kur nuk korr nuk mund të shish në lëmë, dhe kur nuk ke shirë as mund të kesh bluar gjë, por do ngopësh barkun me lëpjeta, spinaq, labot, që vërtet konsiderohen të shëndetshme, por jo për ata, që nuk ngopin dot barkun me bukë, atëhere je vërtet si mos më keq.
Kështu duhet të ketë qënë atë vit.
Për dasma as mund të bëhej fjalë, se kur është zia e bukës, martohen vetëm të çmendurit ose maniakët seksualë. Të tjerët e shtyjnë për një vit më vonë, ose edhe për dy, kur të ketë më shumë bereqet.
Sa të ligur duhet të kenë qënë njerëzit atë vit, që s’u bë drithi? Pak a shumë si modelet, që vuajnë nga anoreksia apo më keq? Të zinte malli për të parë dikë me tule? Gjokse të rrafshët, trupa të ligur, sy që të vështrojnë…janë këto vargje të Migjenit, apo imazhe të mbetura në kokë nga pikturat e hollandezit Bosch?
Sa të varur jemi ne, qëniet njerëzore nga drithi!
Ato kohë zije të bukës, duhet të jenë formuar edhe shijet sensual për tule tek femrat, që vazhduan gjatë në shoqëritë perëndimore dhe mbizotërojnë ende sot në shoqëritë e varfra dhe të prapambetura.
Eshtë gusht me një vapë të padurueshme, me zjarre të largët që përvëlojnë gjithshka dhe mua ende më rri në mendje një bejetexhi i krisur i anëve të mija, që dikur këndonte “Atë vit, që s’u bë drithi…”

Nga se trembemi sot për sot?

Ndoshta asgjë nuk na tremb veç vdekjes.
Ose të gjitha gjërat , që lidhen me të.
Zjarret e papritura, përmbytjet, ndryshimi i klimës, ç’ekuilibrimi i ekosistemeve, terrorizmi shtetëror dhe ai antishtet, thellimi i diferencave në të ardhurat mes njerëzve, grushtet e shtetit.
Nuk trembemi më kur na troket dera papritur, kur shohim të vijë shpesh ku punojmë një burrë I ri me një kostum të qepur keq dhe që ka jashtë xhaketës jakën e këmishës. Quhej “fuks” me dashakeqësi dhe “punëtori operativ” nga dashamirësit.
As makina e policisë me të cilën këmbehemi nuk na tremb më. Jemi mësuar tashmë të repektojmë shpejtësitë e lejuara.
Trump-i më bën për të qeshur me absurditetet e tij, por kur mendoj thellë thellë se dikur qeshnin edhe me absurditetet e Hitlerit dhe më pas ai jo vetëm hipi në pushtet, por e adhuronin, ndjej një lloj frike. Për më tepër, kur shikoj në sallat e mëdha ku mban fjalime të marra, se si njerëz që kanë punuar gjithë ditën, që kanë lexuar pak gjatë jetës së tyre, thërresin “CNN sucks!”(“CNN o i dhim!”përkthim i përshtatur-nm).
Ndoshta është periudha më e mirë e 150 viteve të fundit të Njerëzimit e megjithatë ka diçka në ajër, që të tremb.
Buxhetet e Ministrive të Luftës (Mbrojtjes) po shtohen; udhëheqës autoritarë drejtojnë shumicën e popullsisë të globit; lakmia është bërë fari i një pjese të madhe të popullsisë në vendet që njohim, ose kemi më shumë informacion.
“Të kem” më shumë se tjetri, të paktën sa tjetri, mos ma kalojë tjetri është një nga motivimet kryesore të shumicës së të rriturve.
Garë, garë, garë!
Se kush e ka shtëpinë më të madhe, kush ndron më shumë fustane, kush  shkollon fëmijët në universitetet më të shtrenjta, kush kalon pushimet në vendet më ekzotike, kush e kush e kush e kush!
Nga kjo psikologji e garës, që nuk njeh kurrë fund dhe ngopje, po qe se “infektohen” 7 miliard njerëzit, që jetojnë në këtë botë, pasojat brenda kohës së jetë sonë do jenë të paparashikueshme. Planeti me burime të fundshme nuk mund të plotësojë kërkesat “e marra” të gjithë popullsisë.
Zërat “e arsyeshëm” kanë gjithnjë e më pak peshë në opinionin publik dhe ngjan se mbizotëron te të fuqishmit ideja “apres moi le deluge” e Luigjit të XV.
Po çfarë bën gjithsejcili nga ne për të shtyrë sa më larg të jetë e mundur “ ditën e qametit”?
Thuajse asgjë.
Konsumojmë, konsumojmë, konsumojmë.
Nga frika apo nga mungesa e frikës?

Nuk jetojmë dot pa urrejtje?

Shpesh, kur lexoj në mediat sociale, apo në komentet e lexuesve anonimë ose jo në medit online, më shkon në mendje se me sa urrejtje na patën ushqyer gjatë viteve të Diktaturës.
Ishe i edukuar të urreje; ishe i mësuar me urrejtje; ishe i nderuar po të tregoje urrejtje.
Urrenim aristokratët dhe borgjezët, bile edhe mikroborgjezët.
Urrenim imperialistët, kapitalistët dhe revizionistët.
Urrenim fashistët, monarko-fashistët, titistët, çetnikët dhe menshevikët.
Urrrenim më pas edhe të gjithë oportunistët, impresionistët, ekzistencialistët, pragmatistët, konstruktivistët, kubistët, surrealistët, pacifistët, dadaistët, trockistët, relativistët dhe anarko-sindikalistët.
Shtireshim se kishim dashuri për popujt.
Po po t’ju hiqje popujve të gjithë llojet e të sipërpërmendurve cilët mbeteshin?
Shokët Zhoao Amazonas, Raul Marko dhe Fosko Di Nuçi?
Ndaj edhe ishim të prirur të urrenim amerikanët, anglezët, gjermanët, rusët, grekët, jugosllavët, polakët, rumunët, bullgarët dhe në fund edhe kinezët.
E gjithë kjo urrejtje e injektuar në venat tona nga maja e diktaturës nuk ka se si të shlyhet lehtë nga gjaku dhe psikologjija e jonë.
Para një jave, zjarre të menjëhershme dhe të paparashikuara morën jetët e gati 100 vetëve në periferi të Athinës. Shumica grekë, por edhe qytetarë të huaj. Njerëz si ne.
Gazetat turke (armiqtë tradicionalë të grekëve) patën si kryeartikuj tituj në gjuhën greke. Gazetat tona shumë të kujesshme në solidaritetin e tyre. Politikanët gjithashtu të përmbajtur dhe një pjesë jo e vogël komentuesish shprehnin “gëzimin e marrë“ për zjarret.
Si për të mos qënë e mjaftë urrejtja e verbër e pseudo-patriotëve në mediat sociale, edhe gazetarëve të caktuar “ju është hapur barku nga solidarizimi i tepërt” i shumë njerëzve që vlerësojnë popullin grek dhe ndjejnë dhimbjen e tyre. Për ta është e pranueshme të thuash në shenjë solidarizimi “Jam amerikan”, “jam francez”, “jam gjerman”, “jam Sharli Hebdo”, “jam spanjoll”, “jam nga Oslo”, por në mënyrë kategorike nuk duhet të thuash në momente të vështira për fqinjët, se “jam grek”. A thua se kur dëgjojnë fjalën “grek”, ju kujtohen vetëm një tufë me ushtarë idiotë, që klithin “me zorrët e shqiptarëve do bëjmë lidhësa këpucësh” dhe në mënyrë të pavetëdijshme ju "hapet barku dhe ju shfaqen rropullitë". Për më tepër, përmendin edhe "sindromin e Stokholmit", që i ka zënë shqiptarët-viktima dhe si rrjedhojë i ka bërë të dashurohen me "kriminelët rrëmbyesa grekë".
Këta analistë dhe gazetarë mund të të shqyejnë gurmazin, po qe se thua “nuk e dua Europën e Bashkuar”, në themelet e së cilës është pikërisht falja, solidarizimi dhe bile edhe vëllazërimi i dy popujve më armiq të historisë moderne : gjermanëve dhe francezëve. (Mes tyre ishin derdhur lumenj gjaku dhe ishin thurrur këngë nga më makabret kundër njëri tjetrit.)
Më keq akoma, po të të shkojë mendja e të thuash se “jam sirian”, “jam iranian” apo “jam afrikan”, për tu solidarizuar me ata që largohen nga vatrat e luftës vetëm për të mbijetuar. Mund të të venë epitete që fillojnë me ‘plehra” dhe përfundojnë me “kanibal”.
Nuk mund të jesh atdhetar i mirë dhe as njeri i mirë, nëse nuk do fqinjin ashtu si do veten.
Eshtë në bazën e mësimeve të krishtërimit, që përbëjnë themelet e Humanizmit të sotëm.
Grekët, sërbët, maqedonasit dhe malazeztë nuk janë as më t mirë dhe as më të këqinj se ne. Janë fqinjët tanë të cilët edhe nëse nuk jemi në gjendje t’i duam si veten tonë nuk ka pse t’i urrejmë.
Jeta e cilitdo është shumë e shkurtër për tu helmuar me urrejtje.