Biseda të pakryera me babanë (pjesë)

Unë- Më kujtohet rreth fundit të viteve ’60, kur shihja një fotografi të një grupi burrash e grash të veshur mirë para Pallatit të Kulturës dhe si gjithnjë të pyesja për emrat e tyre, kur të kam pyetur për Boris Plumbin, më ke thënë “është pianisti më i mirë në Shqipëri katrani, por ka ca avaze”. E kuptova, që nuk doje të më thoje më shumë dhe që nuk ishte diçka e lidhur me politikën. Vite më vonë, pasi kemi takuar përzëmërsisht Sokrat Mion diku afër Radios dhe ai gjysëm frëngjisht e gjysëm shqip, tregoi shkurt si po kalonte me “mon heritier”, kuptova se edhe pse përbuzje homoseksualizmin, nuk ishe “i ashpër” me homoseksualët. Ai- Duhet të dallosh dy gjëra thelbësore. E para është që në kohën e rinisë sime, homoseksualizmi konsiderohej si sëmundje dhe më rrallë si një praktikë perverte e njerëzve me “grykësi seksuale”. Borisin e kisha pasur bashkënxënës në Lice dhe edhe pse nuk shkëlqente në mësime dhe nuk rrinte me ne, ishte një njeri i mirë dhe shumë i edukuar. Në kohën që kam mësuar për devijimin e tij seksual, flitej që kishte qënë “viktimë“ e një pedagogu francez të pianos dhe kjo e shtonte keqardhjen, që ndienja për të. Ishte vërtet pianisti më i mirë në Shqipëri dhe po të kishte jetuar në vend tjetër do ishte bërë i famshëm. Gjithashtu Sokrati, ishte njeri shumë i kulturuar dhe i zoti. Ai kishte studiuar në Francë dhe për mua jeta e tij personale nuk më bënte përshtypje. Më tepër dalloja si negative, sjelljen e tij jo për tu admiruar me të vëllanë, profesorin tim të vizatimit, kur të dy punonin në Teatër. Vangjushi ishte mishërimi i artistit të shkëlqyer e të thjeshtë, që rrobtohej në punë për të përgatitur skenografitë e shfaqjeve, qëdrejtoheshin nga i vëllai. E dyta është, që në rast se homoseksualizmi nuk mund të kurohej, për mua dënimi me burg ishte jo vetëm i ashpër por dhe i kotë. Absurditeti më i madh ishte që në atë kohë, pedofilët dënoheshin gati njëlloj me homoseksualët. Ashpërsia ndaj tyre, që ishte shumë më e theksuar pas Luftës së Dytë, rridhte për mendimin tim, nga një trajtim i ashpër që ju bëhej në gjithë vendet komuniste. Edhe pse jo të pëlqyer nga populli, ata ishin pranuar më mirë në shoqërinë shqiptare të kohës së Perandorisë turke dhe në atë të Zogut. Korça ishte një qytet me numurin më të pakët, por duke qënë më “moderni” për kohën, kishte prirje të mos i “persekutonte” edhe pse mund t’i përbuzte. Unë- Ti kishe një lloj përçmimi për qytete si Kavaja e Elbasani, ku si flitej në atë kohë kishte një traditë të këtyre marëdhënieve. A nuk ishin ato qytete më pranë kulturës orientale të Stambollit? Ai- Nuk kisha përçim për to sepse nuk kisha jetuar në to e nuk i njihja mirë. Nëse vërtet si flitej, ato kishin pasur një “kulturë“të ashikëve dhe dylberëve, ajo nuk kishte të bënte me orientalizmin e Perandorisë turke dhe aq më pak me Stambollin. Si të kam thënë më parë, Stambolli ishte në kohën time një nga qytetet më të zhvilluar dhe më të bukur në botë. Elbasani, Kavaja, Durrësi apo edhe Tirana e vjetër nuk kishin asgjë të ngjashme me të. Unë- Në ndryshim me udhëheqjet e larta të BS apo vendeve të tjera satelite, tek ne nuk ka pasur homoseksualë. I vetmi i përfolur pas vdekjes ka qënë Enver Hoxha. A thua kjo përbën anomali? Ai- Në ato dy tre vjet, kur Enveri ka qënë pedagog në Lice, por edhe në vitet e pasluftës, unë nuk kam dëgjuar të flitej për biseksualizmin e tij. Ai njihej si burrë i pashëm, që kishte pasur plot historira dashurie në Korçë dhe menjëherë pas Luftësu martua me një grua të bukur. Për sa u përket të tjerëve, nuk ka përse të konsiderohet anomali mospasja e homoseksualëve në poste të larta. Edhe pse kjo pjesë e popullsisënë atë kohë në Europë ka qënë gjithnjë pranë të Majtës, ndoshta ka qënë rastësi që nuk kanë pasur karrierë të spikatur. Nuk besoj se ka qënë politika e kuadrit që ndiqte Enveri,për të mos pasur të tillë. Për të ishte e mjaftueshme t’i bindeshe verbërisht e t’i shërbeje pushtetit të tij personal. Të tjerat kishin pak rëndësi.

Ignorantus, Ignoranta, Ignorantum

E gjeta edhe një latinishtkë tjetër, edhe pse për të nuk kërkova shumë. E kisha dëgjuar ta përsëriste shpesh këtë shprehje të Molierit, babaj, kur fliste rreth shokëve drejtues të letërsisë e arteve në Korçë. E kam zakon, për t’ju bërë sa më shumë përshtypje miqve të mij të pakët të FB, në fillim gjej titullin latinisht dhe më pas mendohem se ç’mund të them rreth tij. E shoh që dita ditës edhe miqtë firojnë, e për këtë më kanë tërhequr vëmendjen që do më mbyllin llogarinë, nga Komiteti Qendror I Fejsbukut. Ndaj duhet të shkruaj më shumë për të mbajtur ata që kam dhe për të ndjellë ndonjë të ri. M’u duk e përshtatshme që ky titull mund të shkojë me gjendjen e elitës intelektuale në Atdhe. Vërtet po godas pak sis humë lart, se I njoh pak, por nisem nga ajo ç’kam kontrolluar kohë pas kohe në shtypin shqiptar(nuk kam kanale tv të vendit ku “më ka rënë koka”). Në përgjithësi më është dukur e mjerë, por kam gjykuar, që intelektualët e vërtetë, rrinë mënjanë dhe nuk humbin kohë të shkruajnë rreth problemeve kryesore të jetës së përditshme. Së fundmi kam gjetur një mënyrë më të thjeshtë. Lexoj ç’ka shkruan Klodi Stralla dhe komentet rreth shkrimeve të tij. Kam përmendur diku, që Klodi është nga më të kulturuarit që kam njohur. Inteligjent, njohës I disa gjuhëvetë huaja, I formuar në shkencat e sakta dhe mbi to edhe studim të ligjeve e shkencave shoqërore, ai përbën një pikë referimi për të parë se ku është niveli I atyre që kanë në kokë dhe nuk kanë frikë të thonë ato që kanë. E kam pasur zili kur e kam patur mësues për qartësinë dhe thjeshtësinë me të cilën I spjegonte dukuritë apo çështjet që lidheshin me fizikën. Me një bagazh të madh kulturor dhe me vite të tëra përvoje, Klodi mund të bëhet edhe një analist profesionist në Shqipëri. Gjithsesi, nuk mund të ketë analistë apo spjegues pa auditorin e tyre. Edhe Klodi ka të tijin në FB, të një larmie të pazakontë (të paktën për mua). Por kjo e bën më të lehtë të shoh se ç’mendojnë shtresa të ndryshme të shoqërisë shqiptare. Psh. Deri disa javë më parë, shkrimet e tij komentoheshin nga njëfarë Alfred Cako, ballist, botues e përkthyes, për të cilin mësova se kishte qënë dikur edhe deputet. Cako gjithashtu shkruan dendur në shtypin shqiptar dhe pavarësisht nga fantazitë e tij komplotiste, me Strallën këmbenin komente të mirëkuptimit intelektual e të respektit reciprok. Sigurisht, kjo dëshmon për frymën tolerante, megjithëse më duket se tolerance nuk vlen në diskutime rreth fushave të mendimit, e sidomos kur tjetri shkruan marrëzira. Më vonë vura re se edhe Klodi ishte një përkrahës I fshehur I teorive komplotiste, por kjo nuk e zbehte opinionin pozitiv që kisha për të. Dora dorës, ndjeva se turma e injorantëve që e duartrokiste në FB për shkrimet e tij, po e tëriqte edhe profesorin tim me vete. Shkrimet jo vetëm po bëheshin tepër subjective e të paskta, por në to mungonte ajo çka është në thelb të Klodit fizikan- njohja e lëndës para se të flasësh. Nën elozhet e komentuesve të dehur apo delirantë, të të shkolluarve që kanë mbyllur librat atë ditë që kanë marrë diplomën, e të korruptuarve që duan të paraqiten të ndershëm, edhe Klodi filloi t’ja “fusë p….kot!”. E megjithatë, një I diplomuar që nuk ka qënë kurrë gazetar e quante me ekzaltim analist të saktë dhe Klodi me modesti I shkruan , “ti je I zanatit”, gazetarit që nuk ka qënë kurrë I tillë. Në shënimin e tij të fundit rreth “fshehjes” së shoqërisë civile, ai shkruan si dikush që jo vetëm nuk njeh objektin për të cilin shkruan, por edhe që nuk njeh aspak shoqërinë në të cilën jeton. Detyrimisht mes turmës që e ndjek do krijohet iluzionet e tipit “Ah të kishim shoqëri civile!”, apo “S’na I kanë fajin vetëm politikanët! Edhe civilja ka pjesën e saj!”. Dhe më tej komentuesit(thuajse të gjithë me diploma universiteti) do debatojnë nëse kemi apo s’kemi apo e kemi fallco shoqërinë civile. Më vinte të klithja “O k…, ju nuk kini një institucion të saktë ku të përplasni kokën e kërkoni shoqëri civile!”. Por kjo do sillte sigurisht mbylljen e menjëhershme të llogarisë nga KQF dhe nuk do zbavitesha dot më në Fb. Po pse nuk del e shet në Pazar një kovë me pleh organik, por humbet kohën duke lexuar komentet e turmës Klodiane në Fb?- mund të më pyesni me të drejtë të dashur miqtë e mij të pakët. “Sepse bie shi dhe çmimi i benzinës është i lartë“- do ju përgjigjesha pa ju gënjyer.

Në fillim ishe B-ja (2)

(vijim) Përshtatja me shokët dhe shoqet e reja ishte e shpejtë. Gjysmën e klasës e përbënin nxënësit e Muzikës që kishin 8 vjet bashkë dhe për më tepër ishin të gjithë të hapur dhe me një shpirt disi rebel. Si duket gjatë përpilimit të listave të vitit të parë, Konomi, që na njihte mirë prej 8-vjeçare, kishte seleksionuar shëmbullorët dhe i kishte lënë Elit tërë “ngatërrestarët”. Shpejt, e urta Eli e kuptoi që kishte të bënte me një klasë “të paudhësh” të cilën hjo vetëm ajo, por do e kishin vështirë ta shtronin edhe pedagogët më autoritarë. Shpirti rebel i B-së, që u manifestua vrullshëm gjatë viti të parë, vazhdoi edhe në vitet e mëpasme në sajë të protagonizmit të Kozes, Katit, Dudit, Rozalinas,Gjekes, Qabit, Vironit e të tjerëve. Ishte shpirti i të panënshtruarve, natyra e vërtetë e të gjithë adoleshentëve në botë. Gjithnjë mua dhe Benit na mbeti peng që na hoqën nga ajo klasë. Ndjeheshim gjatë gjithë gjimnazit mirë me ta sepse kishim të njëjtat cilësi(për të mos thënë që ishim “kryetëpaudhë). Si ndodhte çdo fillim viti, në shtator bëmë zgjedhjet e Rinisë dhe si kishim bërë dhe herë tjetër, zgjodhëm në krye Vjollcan, e cila i përkushtohej asaj detyre, të cilës i shmangeshin të tjerët. Nga mesi i vitit bashkë me Benin u penduam dhe bëmë një përpjekje për “grusht shteti”, përpjekje që dështoi me sukses, në sajë të vigjilencës revolucionare të sekretarit të Partisë Andonaq Lubonja dhe sekretares së shkollës Ksena Lalazi. Për ata që nuk e dinë këtë komplot(dhe që janë shumica dërmuese) po them se si dy adoleshentë idiotë, unë dhe Beni në dimrin e 1974-ës, pasi studiuam statutin e BRPSH-së, menduam se mund të kërkonim një mbledhje të organizatës, ku pasi të kritikonim drejtimin e Vjollcas, të vendosnim në vend të saj një udhëheqëse më të moderuar. Profesor Andonaqi e dërmoi përpjekjen duke thënë publikisht frazën e tij të famshme(për ne që e komentonim duke u gajasur): “ A është Mara, një biçim maçok, që bashkë me disa shokë të tij do t’i kundërvihet si bllok pjesës së shëndoshë të organizaës së klasës. Po ne nuk do t’i leme…” Atë vit, morëm mësimin e madh që nuk mund të bësh dot asnjë komplot, nëse nuk ke përkrahjen dhe angazhimin e Partisë ose të organizatave të masave. Klasa e jonë ishte klasa me derën gati nënshkallë dhe ishte një lloj kabineti i thjeshtë i matematikës. Në mure binte në sy thënia e Marksit “Asnjë shkencë nuk mund të quhete përsosur në rast se nuk është në gjendje të përdorë matematikën” dhe mbi dërrasën e zezë nuk kujtoj nëse ishte Ramiz Alia apo ndonjë Biroist tjetër. Deri atë kohë vazhdonin fotot e një antari në çdo klasë. Më vonë, pas spastrimeve të shumta, kur u kuptua që shokët e Birosë nuk kishin garanci, portretet u zëvendësuan të gjitha me ato të sho Enver. (vijon)

Në fillim ishte B-ja

Shkrimi eshte nisur per ne Fb naj ka hollesi dhe komente te karakterit shoqeror te FB-se Nuk besoj se do i shpëtoj dot subjektivizmit apo vënies në qendër të vetvetes(komandoj vetvehten- ishte një shprehje e Dhori Kotmilos me të cilën gajaseshim), sepse ju ndodh të gjithëve, dhe është një mëkat , të cilin ma kini falur edhe më parë të dashur bashkëmoshatarë. Në gjimnaz mezi prisnim të hynim, se dukej që do fillonim jetën e panjohur të të rriturve me dashuriçkat, mbrëmjet e vallzimit, eskursionet jashtë qytetit, pirjen e duhanit dhe alkolit e të tjera gjëra të këndshme , por gjysëm të ndaluara në atë kohë. Nuk mund të bënim më shumë, se ato ishin kufijtë e jetës së gjimnazistëve shqiptarë. Ishte një lloj pragu i rëndësishëm, ku ato dukeshin më normale, edhe pse kishte mes nesh, që kishin filluar duhanin apo të putheshin me të dashurit apo të dashurat e tyre. Thuajse të gjithë, që mbaruam shkollën e Muzikës përfunduam një kat më poshtë në Themistokliu(kështu quhej shkurt shkolla e mesme “Th. Gërmenji”). Vetëm pak vetë shkuan nga Raqi, dhe disa vazhduan shkollat profesionale. E ruajtëm me të gjithë miqësinë e tetëvjeçares. Sikundër bëhej çdo vit, “kontigjentin” e Muzikës e ndanë në dy klasat A dhe B me përjashtim të Klea Miços dhe Irena Xhanes, të cilat për çudi përfunduan në C-ja. Atë vit filluan 5 klasa të para, me nxënës nga Naum Veqilharxhi, 24 Maji, Naim Frashëri, Asdreni, 7 Nëntori dhe nga fshatrat e rrëzës. Në klasa e I-B me mësuese kujdestare Eli Fundon, ishim nga Muzika unë, Beni Kallamata, Fredi Karanxha, Viron Cili, Ilir Joga, Kati Janua, Kozeta Kërënxhi, Dora Botka, Vjollca Koroveshi, Liri Golemi, Luljeta Prela dhe Vera Caci.(uroj mos kem harruar ndonjë). Kishte disa nga Asdreni- Gjergji Leka, Artur Orgocka, Rozalina Kodheli, Adelina Xhanari si dhe nga “Naim Frashëri” Fatmir Sokoli, Egla Vila dhe Qabi Mulla. Të tjerët ishin nga fshatrat(i kujtoj më tepër nga imitimet e Fredi Karanxhës) si Llambi Tollkuçi e Berti Kallçoja nga Polena, Spira Sidheri dhe një vajzë tjetër nga Boboshtica, Valter Muslli dhe Flamur Sala nga Mborja, Kristo Dhima dhe Dhimo Caca nga Floqi, Astrit Koçibelli nga Qatromi dhe Artur Rroshanji nga Bellovoda. Ishte dhe Agron Liçua, që vinte nga “shkolla “Clirimi i Kolonjës”. (vijon)

3 dhjetor.

Duhet të ketë qënë 3 dhjetori i vitit 1970, kur kam hyrë për herë të parë në një apartament, në të cilin kam hyrë shumë e shumë e herë të tjera në vitet ’70 dhe ’80. Ishte ditlindja e një shoku tim të klasës, me të cilin prej asaj kohe na lidhi një miqësi shumë e ngushtë. E kujtoj mirë atë mbrëmje, se ishte e para herë, që shihja në një shtëpi tjetër, po aq libra sa ç’kisha në shtëpinë time e ndoshta edhe më shumë. Po mbase nuk ishin librat, që na bënë të ishim të pandarë. Shumë herë, nuk jemi në gjendje të kuptojmë përsenë e një lidhjeje të fortë në fëmijëri. Brenda klasës dhe mëhallës kishim shumë shokë, me të cilët kalonim pjesën më të madhe të kohës, por mes tyre veçohen shokë, me të cilët flet për gjithshka dhe që i quajmë shokë të ngushtë. Mu kujtua n këto ditë, ngjarjet e fëmijërisë, jo sepse po afrohej 3 dhjetori, por për një arsye tjetër, gati absurde. Rishfaqja e portretit të Enver Hoxhës. U mundova të kujtoj se kur kisha filluar të kisha dyshimet e para për të dhe pikërisht më shpunë në apartamentin plot libra të shokut tim. Duhet të them, që edhe pse nuk kam dëgjuar atje të flitet kundër Enver Hoxhës, pikërisht në atë ambjent, më liberal se shtëpia ime, kam ndjerë “opozitën” më të fortë ndaj sistemit. Në shtëpi, dëgjoja shpesh kritikat e babajt kundër aparatçikëve deri në nivelet e kryeministrit, por asnjëherë nuk kisha dëgjuar të shahej komunizmi apo Enveri. Babaj edhe pse i përjashtuar prej vitit 1950 nga Partia, kishte bindje të forta, se bota duhej të rregullohej dhe komunizmi mund ta bënte atë gjë. Por le të kthehemi në mjedisin liberal të shtëpisë të shokut tim. Ishin vitet më të mira, që kujtoj nga fëmijëria dhe adoleshenca. Në manjetofon dëgjonim Bitëllsat dhe këngëtarë të tjerë të huaj, gjë që vazhduam ta bënim edhe pas vitit 1973. Pikërisht atë vit, kur flisnim rreth goditjes ndaj Paçramit dhe Lubonjës, ai më tha që “Todit kot ja futën se është njeri i mirë“. E kuptoja, që këtë gjë e kishte dëgjuar nga prindrit, të cilët edhe pse antarë partie, nuk shiheshin me sy të mirë dhe njëkohësisht nuk e shihnin me sy të mirë udhëheqjen. Vetë ne ishim nga 14 vjeç dhe nuk mernim vesh mirë se ç’behej në dynja. Sigurisht nuk na pëlqente, që na detyruan të hiqnim antenat, por prapëseprapë, kanalet e huaja i shikonim dhe i komentonim gjërë e gjatë me shokët e besuar. Kështu vazhduan vitet e një lloj “kundërshtimi” të elementëve më bajatë të sistemit(aksioneve, punëve vullnetare, mbledhjeve të rinisë, formave të edukimit) pa pretenduar se ishim kundër komunizmit, por duke u formuar gradualisht si njerëz që nuk pajtohen dot me gënjeshtrën dhe hipokrizinë(që ishin në themel të asaj periudhe). Më vonë kuptuam më thellë se në ç’kohë jetonim dhe shkakun e të gjitha të këqijave. E megjithatë, unë nuk e kam harruar kurë atë bisedë të verës ’73, kur u mboll në mendjen time fara e dyshimit për udhëheqësin e lavdishëm. Faleminderit Beni! Edhe 100 vite të tjera!

Flamuri

Ne nuk kishim flamur në shtëpi. Mbase jo se ishim kozmopolitë, por se prindrit ishin të rinj dhe e kishin filluar shtëpinë nga “lugët e furkulicat” dhe nuk kishin trashëguar flamur. Në ditët e festive të Nëntorit, kur disa familje vinin flamurin në ballkonet e shtëpive të tyre, më shkonte në mendje pse nuk kishim , por s’kisha pyetur, se brezit tone të fëmijëve sepse i dukeshin qesharakë flamurët. Mbase nga që kishim filluar që herët të “betohem para Flamurit e shokëve të mij pionierë..”. Për herë të parë dhe të fundit, flamurin e blemë në qershorin e vitit 1977, kur unë isha 18 vjeç dhe në moshë për të votuar e për të qënë patriot. E blemë jo se na u shtua ndienja e patriotizmit, por se duhej ta blinim. Kishim mbetur të fundt në pallat, që nuk kishim shpalosur në ballkon flamurin kombëtar me rastin e Kongresit të VII ose të VIII Bashkimeve Profesionale! Eshtë një si lloj ironie, që u bëmë të gjithë më patriotë ditën e Kongresit të Sindikatave, të cilat në frymën e tyre janë Ndërkombëtare. Sidoqoftë, na ishte tërhequr vëmendje memarifet, që kishim mbetur vetëm ne që nuk e “skuqnim” plotësisht pallatin. Ishte pjesë e një plani festimi të madh, të hartuar nga një kodosh i ri i politikës shqiptare, Enver Halil Hoxha, i cili kishte përputhje të plotë të emrit me Diktatorin, por për të mos patur dualizëm thirrej thjesht Enver Halili. Sekretari i Komitetit të Partisë donte të shquhej para “të mëdhenjve” për një organizim të shkëlqyer të një manifestimi patiak në qytetin, ku drejtonte ideologjkisht (ishte Sekretar i II në atë kohë). Flamurin e bleva dhe diku gjeta edhe një stap jo të fismë, të cilin e përdora si bisht dhe e lidha pas antenës së televizorit. Ishim në rregull me orientimet lokale, pikërisht në vitet e spastrimeve të mëdha. Nuk besoj se e përdorëm herë tjetër, sepse askush nuk të detyronte të vije flamurin në ditët e festave. M’u kujtua sot historia e flamurit, kur flamuri kuq e zi edhe nëse nuk shpaloset në shtëpitë e shqiptarëve brenda dhe jashtë atdheut është pjesë kryesore e festimeve dhe sidomos e propagandës patriotike. Tani të mbështjellë me flamur nuk sheh vetëm hajdutët në pushtet dhe opozitë, por delenxhinj të kallëpit të Kreshnik Spahiut, ballistë, që mund të shesin edhe nënën e tyre e jo më Shqipërinë, bile edhe ish-Sigurimsa që kanë lyer duart me gjak në emër të “Bashkimit të Proletarëve kudo në botë“. Sepse është e lehtë të fshihesh pas Flamurit! Ai është i të gjithëve, bile dhe i atyre që kanë 100 të tillë! Ndaj është vështirë edhe sot për mua të shkoj e të ble një flamur!

Shkolla shqiptare e Arkitektur[s (2)

(vijim) Një nga gabimet kryesore ka qënë orientimi i kursit të arkitekturës dhe Urbanistikës drejt një formimi të profesionistëve duke i rënduar anës estetike dhe figurative e duke lënë në plan të dytë realizimin e tye ndërtimor. Natyrisht, kjo ka qënë rjedhojë e kopjimit të programeve të shkollave të Lindjes ku ishin studiuar jo veëm arkitektët pedagogë por edhe thuajse të gjithë arkitektt proektues të asaj kohe. Ndrshime të vogla kishte ndërmjet arkitektëve që kishin studiuar në Hungari, Ceki dhe Bullgari, shkollat e të cilave kishin ende ndikimin e shkollave gjermane apo edhe Bahaus-it, dhe atyre që kishin studiuar në BS, Poloni e Rumani. Mungonte në progamet shkollore fryma e Bahausit apo shkollave të vendeve anglo-saksone, të cilat i kushtojnë rëndësi realizimit praktik të ideve. Kuptohet që nuk mund të kishe huazime nga shollat amerikane, për shkak të arsyeve politike, por edhe për konceptim e materiale krejt të ndryshme arkitekturore. Në programin mësimor të mbetur të paktën deri në vitet ’90, lënda që kishte numurin më të madh të orëve ishe Vizatimi i Lirë, i cili ndihmon për të formuar një “sy arkitekturor” të mirë, por nuk është dhe nuk duhet të konsiderohet lëndë formuese. Gjatë paktikës së projektimit të viteve ’80 dhe ’90(bile edhe sot) mund të shohësh projekte të paraqitura bukur dhe me shije por që kanë të meta të rëndësishme në konceptim apo në zgjidhjet planimetrike, për të mos vazhduar më tej me problemet e mëdha që kanë në detajim apo në koordinimin me pjesët e infrastrukturës. Në vitin 1982, për herë të parë prej shkëputjes së marëdhënieve me vende e Lindjes dhe Kinën(por jo të shkëputjes nga ndikimi i shkollave të tye), gjatë një vizite të disa pedagogëve të Universitetit "Lindja e Mesme" e Ankarasë, gjatë prezantimit të një filmi rreth programit dhe veprimtarive të Departamentit të Arkitekturës, u pa qartë ndryshimi i madh dhe dobësitë e shkollës sonë. Duke qënë të sjellshëm, të njëjtën gjë konstatuan pedagogët turq. Universiteti në fjalë ishte një Universitet Amerikan dhe në të studionin studentë nga shumë vende të Lindjes së Mesme dhe jo vetëm nga Turqia, por ndjehej formimi me nivel i profesionistëve, të cilët edhe pse mund të mos dinin shumë rreh Vitruvit apo ordereve klasike greke, dinin se si duhet ndërtuar në kohën tonë. (vijon)

Ne, viktima te imazheve.

Te gjithe njerezit ne bote, krijojne qe ne femijeri, nje imazh te caktuar per gjera, dukuri apo personalitete te caktuara. Ne formimin e tyre rolin e ka familja dhe me vone shoqeria. Ndaj sot harxhohen miliarda per te krijuar nje imazh te caktuar te nje individi, grupi njerezish, produkti apo kompanie. Edhe pse mund te kete informacione qe kundershtojne imazhin e krijuar,... eshte shume e veshtire, qe atje ku ka goditur cekani i propagandes te ndodhe korrigjimi apo imazhi te permbyset. Me e veshtire eshte ne shoqerite e mbyllura, ku propaganda kontrollohet nga nje dore e caktuar si ka qene shoqeria gjate femijerise sone. Nuk do permend Mitet e krijuara, per te cilat eshte shkruar shume, por do permend disa raste qe me kane bere per te qeshur gjate viteve, pikerisht me absurditetin e mosperputhjes me imazhin. E para eshte shprehja "partizani dembel", te cilen e kam degjuar ne vitet '70 nga miku im FC. Ishte nje shprehje qe me gajaste, pikerisht se binte ndesh me menyren se si na kishin mesuar t'i shihnim partizanet. Shprehja "partizani dembel" ishte jo e pergjithshme por per nje ish-partizan, i cili kishte deshire te tregonte ngjarje nga Lufta, ku protagonist ishte ai vete. E dyta eshte shprehja qe perdorte nje shoku jone ne Universitet, kur ikte cdo fillim maji ne qytetin e lindjes se "kam gjyshen deshmore". Vdisnim se qeshuri me komentet rreth "gjyshes deshmore" edhe pse e dinim qe gjyshja kishte humbur jeten ne Lufte. Ishte pikerisht mosperputhja e imazhit te gjyshes qe thurr corape prane oxhakut me luftetarin qe jep jeten per atdheun, qe na bente te qeshnim si budallenj. E treta eshte nje ngjarje e viteve te fundit, per te cilen nuk jam shume krenar, por qe kur e kujtoj perseri me ben te qesh me lot. Gjate nje transaksioni me nje zonje te sherbimeve me te vjetra ne bote, per te ulur cmimin, mesova se ishte arbereshe. Menjehere nderpreva bisedimet dhe u largova i zhgenjyer. I kisha menduar gjithnje si te permalluara ne prag te detit, duke kenduar "o e bukura More!". Ika duke qeshur me vete me ngushtesine e mendjes sime qe nuk pranonte dot shprehjen "putane arbereshe".

Shkolla shqiptare e Arkitektures

Kam dashur disa herë të shkruaj rreth kësaj teme, por jam drojtur se nuk kam pasur kohën e nevojshme për të hulumtuar më tepër. Sot vendosa të shkruaj ato që di ndaj mund të më falet cektësia dhe ndonjë pasaktësi. Janë mendime të bluara prej vitit 1980, kur sa kisha filluar të studioja për arkitekturë dhe të rrahura më vonë në mendje ose në biseda me kolegë, pasi pata mundësi të mësoja më shumë rreth artit të ndërtimeve. Kam shprehur disa herë më par, bindjen time që Shkolla jonë ka qënë dhe vazhdon të jetë e dobët, por më poshtë do shtjelloj arsyet, të cilat mendoj se kanë kushtëzuar nivelin e sipërpërmendur. Arsyeja themelore është krijimi i saj në periudhën e Diktaturës komuniste. Vërtet për këtë nuk mund të fajësojmë Diktaturën, së cilës për hir të së vërtetës në këtë rast i duhet dhene merita edhe pse arkitektët e parë në vend u diplomuan vetëm në vitin 1972. Mungesa e traditës si dhe ajo e studiove të konsoliduara të arkitektëve shqiptarë në periudhën midis dy Luftrave Botërore, kishte krijuar një boshllëk në projektim. Vetëm në gjysmën e dytë të viteve ’50, u kthyen nga vendet e Lindjes arkitektët e parë, të cilët filluan krahas projektimit të formonin edhe Katedrën e Arkitekturës në Universitetin Shtetëror të Tiranës. Mungesa e përvojës projektuese si dhe formimi në shkollat ala sovietike, do reflektonte jo vetëm në ndërtimet, por sidomos në krijimin e programeve dhe teksteve për studentët e arkitekturës. Eshtë për tu shënuar, që jo e njëjta gjë ndodhi me katedrat e tjera të inxhinierisë të ndërtimit, të cilat përvojën e mirë të shkollave të Lindjes e përcollën në programet dhe tekstet dhe arritën në një kohë të shkurtër të nxjerrin inxhinierë të formuar shumë mirë. Duhet thënë që edhe dy nga pedagogët më të mirë që ka pasur Katedra e Arkitekturës, Ilia Papanikolla dhe Petraq Kolevica janë diplomuar si inxhinierë ndërtimi. Për një kohë të gjatë, Shefi i Katedrës së Arkitekturës ka qënë i ndjeri prof. Besim Daja. I njohur nga të gjithë për cilësitë e tij të mira njerëzore, profesori krahas meritave ka pasur përgjegjësinë kryesore në dobësitë subjektive të Katedrës. Edhe pse ka qënë e vështirë, për shkak të natyrës së dyfishtë (inxhinierike dhe artistike-kjo e dyta shumë delikate pas goditjeve të 973-shit), ishin pikërisht lëndët bazë të profesionit, që ishin jo vetëm të cungëta, por të trajtuara dobët dhe të paazhornuara as me “mësimet” e arkitektëve të viteve ’20 të shekullit të kaluar. (vijon)

Jemi pjese e nje shoqerie post-enveriste

E quajta te tille per te mos shkruar ne titull shoqeri e poshter dhe e prapambetur. Jemi nje shoqeri e tille, se nuk e duam TE VERTETEN. Jemi nje shoqeri e tille, se Qeveria bashke me opoziten nuk e kane per gje te bien ne ujdi per te mbuluar nje ngjarje tragjike por jo te pazakonshme. Jemi nje shoqeri e tille se Mediat bien ne ujdi per t'i fshehur njerzve... nje te vertete te thjeshte. Jemi nje shoqeri e tille se nuk respektojme Vdekjen. E fundit gje qe desheron ai qe largohet nga kjo bote eshte Genjeshtra. E kupton qe atje ku shkon nuk ka nevoje per te tilla. Jemi nje shoqeri e tille se nuk ndjejme dhimbje per dike qe eshte plagosur rende dhe nuk i hyn me ne sy fshehja e nje maredhenieje. Jemi nje shoqeri e tille, se njerezit nuk ngrihen e te protestojne per dizinformi duke mos blere nje dite gazetat e duke mos perdorur radion e televizionin. Jemi nje shoqeri e helmuar keq sa nuk kishin c'na benin armet kimike per te cilat protestuam. Jemi nje shoqeri e tille ku ata qe kane ne dore, jo vetem mendojme se jemi budallenj, por kane kurajon te na trajtojne si te tille. Shoqeri te tilla jane te destinuara te shkojne poshte e me poshte. E meritojme te shkojme poshte e me poshte!

Des gustibus non est disputandum

I hoqa ngjyrat për të patur titullin më të shkurtër, sepse edhe kuptimi i maksimës mbetet i njëjtë. “Shijet nuk diskutohen”. Gjithnjë e shkojmë ndër mendje dhe përsëri habitemi se “ si ka mundësi që filani pëlqen atë autor, apo është i orientuar drejt atij mendimtari apo qëndrimi politik”. Dhe kjo na ndodh më shumë për njerëzit që njohim, për ata që jemi rritur në të njëjtat rrethana dhe kemi pasur këndvështrime të ngjashme apo identike. E megjithatë, shijet nuk duhet të diskutohen. Psh unë pëlqej më shumë poezitë e Bodlerit se të Verlenit, por kjo nuk do të thotë që të çuditem kur një e njohura ime, preferon poezitë e të dytit. Kështu edhe për personalitetet politike apo për ngjarjet historike. Një miku im e urren Napoleonin, por një mik tjetër thotë, që është në figurat më gjeniale të historisë. Unë mbivlerësoj rolin e Martin Luterit në qytetërimin e sotëm, ndërsa një shoku im thotë që po të mos kishte qënë Luteri, bota mund të ishte shumë më e përparuar. Në kushtet tona, kur njohja ka një nivel mesatar, vlerësimi apo prirja ndaj ngjarjeve dhe figurave shpesh here është emocionale. Varet se si jemi formuar, sa kemi lexuar dhe se ç’kemi prirje të besojmë. E vetmja gjë, që për mua është e papranueshme, është përshtatja e shijeve apo prirjeve, sipas stinës apo interesit. Në këtë rast nuk ka më vend për shprehjen “des gustibus non est disputandum”, sepse ajo përdoret thjesht si mburojë, për të thënë që “s’ka pse mos kem këtë qëndrim apo këtë prirje, sepse preferencat nuk ka pse të diskutohen”. Po mik i mire, preferencat nuk ka pse të diskutohen, por kur të diskutojmë duhet të bëjmë një marëveshje se cilën do quajmë të zezë e cilën të bardhë, se cilën do quajmë falsifikim e cilën do quajmë pranë të vërtetës, se ç’vlera bazë do kemi për gjykimin e një personaliteti. Në të kundërt ose do rrahim ujë në havan, ose do rrijmë në istikamet tona kulturore pa dashur të gjejmë pika takimi apo “thuajse të vërteta”. Me një fjalë nuk do diskutojmë, por do mbrojmë me kokfortësi shijet tona. Do tregojmë që nuk jemi në gjendje të mësojmë ose se për interesa të çastit, të zezën mund ta quajmë gri. Dhe kjo nuk është më çështje shijesh, por karakteri!

Kujt t'i besosh në Shqipëri?

Mbrëmë hodha shpejt e shpejt një shënim në FB, të cilin e titullova “Ne dhe amerikanët”, si reagim ndaj gjithë “rrëmujës” rreth asgjesimit të armëve kimike të Sirisë dhe sidomos rreth antiamerikanizmit të shprehur në shtyp dhe në mediat sociale. Po shtoj edhe disa gjëra të tjera, që dolën nga diskutimi me Rikon, por dhe nga ç’pashë më tej, kalimthi, në shtypin shqiptar. Më shumë se titulli “Ne dhe amerikanët", tani e ndjej që duhet ta titulloj “Kujt t’i besosh në Shqipëri?” ka kohë që besoj vetëm 3-4 shokët e mij, kur informohem rreth asaj ç,ndodh atje, por shpesh më duhet edhe të lexoj gazetat, se shokët as kanë kohë të merren me informimin tim, por dhe nuk mund t’i mësojnë të gjitha. Për shembull akoma nuk di nëse vërtet asgjesimi i armëve përbënte rrezik të madh për ambientin apo për shëndetin e banorëve të Shqipërisë. Nga e gjithë "meseleja" e armëve kimike, duket që humbësit jane amerikanët(më mirë nëpunësit që po merren me këtë punë) dhe perkrahesit e teorive komplotiste. Kthimi i fjales se dhene(qe nuk eshte ndonje gjynah i dores se pare ne politke, por me shume shenje papjekurie), do sjelle normalitet ne jeten shqiptare. Ata qe shohin doren e Amerikes pas cdo ngjarjeje ne Bote, nese nuk do e kuptojne qe nuk eshte teresisht keshtu, te pakten do vrasin mendjen per te gjetur ne JO-ne e Rames doren e Izraelit. Njerezit e Departamentit te Shtetit dhe atij te Mbrojtjes do gjejne nje zgjidhje tjeter mbase me te shtrenjte dhe çdo gje do harrohet pas disa muajsh. Veç shprehja e antiamerikanizmit ne shume organe te Medias apo e shprehur nga politikane e analiste, nuk ka per tu fshire kaq lehte. Mbi te gjithe, eshte dalluar Fatos Lubonja, i cili ka kerkuar edhe shpalljen "person non grata" te ambasadorit amerikan nese ky i fundit ka thene qe "SHBA do zhgenjehete po qe se kthehet vendimi i mare!" Shpallje "person non grata" e nje diplomati, sidomos e nje ambasadori eshte nje veprim qe perdoret shume shume rralle dhe ne vende qe jane armiq me njeri tjetrin. Kjo ne asnje menyre nuk duhet shkuar nder mend ndaj Amerikes! Per me teper Arvziu nuk beri presion por po theshte ate qe eshte e vertete. "Jemi mare vesh ndryshe dhe ju po na zhgenjeni qe po ndrroni qendrim!" Politikaneve te papergjegjshem fatkeqesisht po ju shtohen edhe analiste qe deri dje i kam konsideruar te pergjegjshem e pozitive. Eshtè e papèrgjegjshme se nuk èshtè aq e zorshme tè ringjallèsh antiamerikanizmin e kultivuar nè kohèn e Diktaturès. Njerèz qè ende besojnè nè "rreziku anglo-amerikan pèr Shqipèrinè, apo filogrekè e filogjermanè, mund tè gjallèrojnè njè antiamerikanizèm, i cili nuk èshtè i huaj pèr vendet europiane dhe qè veç kusureve tè politikès sè jashtme tè US, vjen edhe nga mosnjohja e e demokracisè amerikane. Por befasia më e madhe më erdhi nga letra e Rexhep Qoses, pas fjalimit të së premtes të Ramës. Cuditërisht, akademiku i nderuar, fjalët e të cilit në të gjitha rastet i kam marë si të vërteta, ose të paktën të ndjera sit ë tilla, jo vetëm që përgëzonte Ramën për një fjalë jo vetëm narcistike, por të poshtër; por e quante kryeministrin shqiptar burrë shteti dhe fjalimin e tij historik!! Deri këtu ka arritur të verbohet nga urrejtja që ka për Berishën professor Qosja? Apo nuk duhet besuar më askush që mer penën e shkruan? E kam përsëritur disa here, që për shkak të moshës, Rama përbën një rrezik më të madh për Shqipërinë se pararendësi i tij. E keqja është që jo vetëm nuk ka se nga kush të zëvendësohet, porse në Mëmëdhe nuk mund t’i besohet më kërkujt!

Diçka për Voskopojën (Fund)

(vijim) Pas Luftës së Dytë Botërore, ose më mire në kohën e Partisë, Voskopoja mbeti një fshat klimaterik, me disa kisha të vëna në mbrojtje si monumente kulture, me një fare gjallërie në verë, kur vinin pushuesit në Kampin e Punëtorëve dhe në atë të Pionierëve, si dhe me një javë garash kombëtare skish në dimër. Banorët vazhdonin të largoheshin drejt qyteteve, si nga të gjitha zonat malore. Kuptohet, kur ishin periudhat e ndërtimeve industriale, që krijonin mundësinë e pashaportizimit në qytet, që pas viteve ’70 nuk ishte aspak e lehtë. Nuk di për ç’arsye, në fund të viteve ’80, për Voskopojën dhe disa fshatra të tjerë, ishin akorduar fonde për të ndërtuar shtëpi kulture. Ishte ndoshta një përpjekje për të gjallëruar jetën e fshatarëve, të cilët ishin pjesa që mundohej më shumë në vitet e Diktaturës. Fonde të shumta ishin dhënë edhe në rrethe të tjera, bile ishte organizuar nga Ministria e Kulturës edhe një konkurs për projektet më të mire të shtëpive të kultures. Ishte ndër të parët konkurse të këtij lloji dhe duke qënë në Qendrën që mbulonte objektet e arsimit dhe cultures, mora pjesë pikërisht me projektin e shtëpisë së kulturës Voskopojë. Duket që në konkurs nuk kishin mare pjesë arkitektët më të njohur dhe me përvojë, se si për tu habitur, çmimin e parë e fitova unë. Ishte një lloj rritje e vetbesimit në një kohë kur mendoja se nuk do më binte kurrë rasti të projektoja. Projekt-idea që fitoi në konkurs nisi të ndërtohej dhe mbeti në mes në kohën e ndrrimit të sistemit. Nuk e ndoqa më fatin e atij objekti, të cilit duhet t’i jenë hequr që në ato vite edhe tullat e fundit, si ndodhi me shumë të tjerë. Vizita në atë objekt në qendër të fshatit, ka qënë në vizitat e fundit në Voskopojë. Ka edhe diçka tjetër shumë të rëndësishme për mua, që lidhet me Voskopojën dhe ka të bëjë pikërisht me Rezana, vajzën time të vogël, që nuk e di se ç’është Voskopoja dhe u bë shkas i këtij shkrimi. Në maj të vitit 1989, kryenim në rrethinat e Voskopojës një javë grumbullim ushtarak, në kuadrin e dy tre javëve zbor të detyruar për të gjithë oficerët dhe ushtarët rezervistë. Flinim nëpër çadra dhe përgatiteshim për qitje me artileri, në kuadrin e mbrojtjes nga një sulm i koordinuar i NATO-s dhe Traktatit të Varshavës. Në atë kohë nuk i besonim më përrallat se gjërat kishin mare erë, por nuk mund t’i shmangeshe dot shërbimit pa tu hapur avaze. Kërkova disa here të shkoja në Korçë se gruaja ishte shtruar në maternitet për të lindur dhe pasi ngula këmbë që do ikja edhe pa leje, më dhanë një gjysëm dite. Zbrita në Korçë, pjesërisht më këmbë dhe pjesërisht me një makinë të rastit dhe kur arrita në maternitet Rezana ishte lindur. E pashë pak disa orë më vonë nga dritarja dhe në darkë u riktheva në fushim. Ishte 25 maji i vitit 1989. Një tridhjetvjeçar i veshur ushtarak, në një vend ku ishin shuar shpresat, i ngjitej më këmbë rrugës të Gjonomadhit, me dy shishe rakie në xhepat e kapotës, për të festuar me oficerët e tjerë rezervistë lindjen e vajzës së dytë. PS. Rezana e ka dëgjuar disa here historinë e zborit dhe lindjes së saj. Nuk dinte që kjo ndodhte në Voskopojë.

Diçka për Voskopojën (4)

(vijim) Në këtë kohë ze fill interesimi i disa studiuesve vendas dhe të huaj për Voskopojën. Në Korçë me të është mare shumë Ilo Mitkë Qafzezi dhe më vonë edhe Stilian Adhami e Petraq Pepoja. Shumë studime ka pasur edhe nga historian grekë dhe rumunë. Më ka bërë përshtypje interesimi i vazhdueshëm i ambasadorëve grekë, për arkivin e Ilo Mitkë Qafzezit. Rreth atij arkivi kisha dëgjuar nga babai, që e kishte përmendur disa here kur tregonte për kohën e tij si drejtues i Bibliotekës së Korçës. Në ato vite, Ilo Mitka kishte menduar t’ja falte qytetit, por më vonë kishte ndruar mendje. Për interesimin e vazhdueshëm të grekëve(dhe jo vetëm të tyre) e di nga miku im Aleko Papakozma, nipi i Ilo Mitkës, në kujdesin e të cilit mbeti arkivi pas vdekjes së Tefta Qafzezit. Duket, që ka ende mistere për tu zbuluar rreth formimit, përbërjes dhe lulëzimit të qytetit deri në kohën e Akademisë së Re, kohë e kulmit të zhvillimit kulturor dhe ekonomik të Voskopojës. Ishte qyteti i vetëm në gjithë Perandorinë Osmane veç Stambollit, që kishte shtypshkronjën e tij. Vlen për të shënuar edhe një lloj kozmopolitizmi i voskopojarëve, për vetë faktin që në qytet fliteshin shumë gjuhë dhe ishte botuar edhe një fjalor katërgjuhësh në Shqip- Greqisht- Vllahçe dhe Bullgarisht. Eshtë interesante përpjekja, për vetë faktin, që shqipja dhe vllahçja ishin gjuhë të pashkruara deri në atë kohë. Për të parën kishte pasur përpjekje edhe më pare, por vetëm në shekullin e XIX u arrit të shtypeshin librat e parë shqip dhe alfabeti zyrtar u vendos vetëm më 1908 në Kongresin e Manastirit. Të bën përshtypje, që harmonia e shekullit të XVIII mes voskopojarëve, është kthyer sot në “luftë” me shqiptarëve, grekëve dhe rumunëve për të bërë eskluzivisht të tyren qytetin e atëhershëm. Thuajse të gjithë mundohen ta shohin historinë me syzet e shekullit të XX-të, kur ishin krijuar shtetet kombe me kufij të përcaktuar mire, duke lënë mënjanë lëvizjet e popullatave gjatë Mesjetës, jo vetëm Brenda një Perandorie por edhe nga një Perandori apo Mbretëri tek tjetra. Nuk është aspak e çuditshme për atë kohë, që një numur familjesh arumunësh të ardhur nga Vllahia ose mbase edhe nga ndonjë qoshe tjetër e Ballkanit, të formonin një fshat që më vonë do bëhej qytet i famshëm, në një krahinë të banuar kryesisht nga shqiptarë. Në kohë të përafërt, jo larg nga Voskopoja u formuan dy fshatra nga sllavët, Drenova dhe Boboshtica, për themeluesit e së cilës flitet të kenë ardhur nga veriu i Bullgarisë, bile disa thonë edhe nga territoret e Polonisë së sotme. Të tilla çvendosje kanë bërë edhe shqiptarët, të cilët kanë ngritur fshatra të tyre në lindje të Ballkanit , Azinë e Vogël e deri në Ukrainë e Rusi. Njerëzit në kohën kur nuk kishte kombe, lëviznin për arsye ekonomike, armiqësie, persekutimi. Dhe jo vetëm çifutët, të cilët janë dalluar për lëvizje në gjithë Europën, por edhe gjermanët, rumunët, grekët, shqiptarët, sllavët etj. etj.

Rikthehemi në "Kleçka-22". Kreu 25. Kapelani

Kishte kohë, që kapelani kishte filluar të mendonte se ç’kuptim kishte jeta. “Ka Perëndi? Si mund të jem i sigurt për të?” Edhe në kushtet më ideale, ishte te shumë e vështirë të ishe pastor Anabaptist në ushtrinë amerikane; por pa dogmën, kjo ishte thuajse e padurueshme. Ai kishte frikë nga ata që thërrisnin. Trimat, agresivët, njerëzit e aksionit si koloneli Kethkërt, e bënin të ndjehej i vetëm dhe i pashpresë. Ushtarët dhe oficerët nuk silleshin me të siç silleshin me ushtarët dhe oficerët e tjerë, bile edhe kapelanët e tjerë nuk ishin aq miqësorë sa me njëri tjetrin. Në një botë ku virtut ishte suksesi ai kishte kohë, që i ishte dorëzuar dështimit. Thjesht nuk ishte lindur për të shkëlqyer.Vetja i dukej i shëmtuar dhe nuk kishte ëndërr tjetër veç të kthehej në shtëpi në gruaja. Në fakt, kapelanin mund ta quaje të pashëm, me një fytyrë të këndshme, të ndjeshme, të zbehtë e delikate sikur të ishte prej shkumësi. Dhe për asgjë nuk ishte mendjengushtë. Mbase ishte vërtet Uashington Irving dhe ndoshta ai i firmoste me këtë emër gjithë ato letrat, për të cilat nuk dinte asgjë. E dinte, që të tilla lapsuse të kujtesës nuk ishin të papërmendura në manualet mjekësore. Dinte dhe që s’kishte se si të mësonte çdo gjë, sepse nuk kishte mënyrë për të mësuar gjithshka. I kujtohej qartë (ose kishte përshtypjen që i kujtohej qartë), ndienja që kishte pasur kur kishte takuar Josarianin, sikur e kishte takuar më pare se ta takonte për të parën here në pavionin e spitalit. Të njëjtën ndinjë brerëse pati dy javë më vonë, kur Josariani i erdhi në çadër për t’i kërkuar ta hiqnin nga fluturimet luftarake. Sigurisht, këtë rradhë e kishte takuar më pare Josarianin në atë pavionin e çuditshëm, ku tërë pacientët dukeshin vagabondë, përveç ushtarit të pafat, që e kishin shtënë kokë e këmbë në allçi e që u gjet një ditë i vdekur me termometer në gojë. (vijon)

Diçka për Voskopojën (3)

(vijim) Familja Kondakçi ishte një nga shumë familje të mirënjohura voskopojare si Fundot, Ballaurët, Pllahat, Haritot etj. Pas rënies të Voskopojës, ato familje që nuk ishin larguar drejt Vienës, Budapestit apo Selanikut, ishin vendosur në Korçë, tregu i së cilës në kryqëzimin e rrugëve Elbasan- Follorinë dhe Manastir- Berat, ishte kthyer në qendrën më të madhe të këmbimit në territoret e Maqedonisë dhe Shqipërisë Jugore. Larg nuk ishte edhe qendra e vilajetit tjetër shqiptar, Janina, ndaj në shekullin e XIX, Korça pati një zhvillim të vrullshëm dhe hapësira të mira për tregëti e zejtari. Flitet që voskopojarët kishin në kontroll tregun dhe kur ishin afruar familjet e para çifute në qytet, e kishin vendosur ditën e Pazarit, pikërisht të shtunën, për të mbajtur larg nga Pazari çifutët me experience në tregëti e spekullime. Kjo ka qënë arsyeja, që në qytet nuk ka pasur familje çifute, në ndryshim me qytete e tjera të Shqipërisë, si Vlora, Durrësi, Shkodra apo Berati. Shumica e familjeve voskopojare flisnin shqip dhe ishin të pakta ato familje që ruanin gjuhën arumune, e cila kishte qënë gjuha kryesore në fillimet e Voskopojës. Pas djegies të Voskopojës më 1916, prej saj u larguan edhe voskopajrët e fundit, si dhe oparakët ose të ardhurit nga fshatrat e tjerë të krishterë, gjatë shekullit të XIX. Voskopoja mbeti një fshat thuajse i braktisur deri sa filluan në të të vendoseshin familje vllehësh shëtitës apo muhamedanë të fshatrave të Gorës, Oparit dhe Vakëfeve. Ishin larguar për në Greqi edhe ato familje filogreke të përfshira në konfliktin me Sali Butkën gjatë Luftës së Parë. Akademia kishte dhjetvjeçarë që ishte mbyllur, por u mbyll edhe shkolla greke, e cila kishte një traditë të mire të mësimdhënies. Qyteza ishte tkurrur në një fshat të vogël me pak rëndësi dhe kishat e shumta të periudhës së lulëzimit kishin filluar të rrënoheshin dalëngadalë. Konsiderohej ende si fshat klimaterik, për të sëmurët nga mushkëritë, ndaj shpesh vendoseshin në të njerëz nga familje të pasura për tu kuruar. (vijon)

Diçka për Voskopojën(2)

(vijim) Në bisedat mes shokëve, Voskopoja mbahej si një mrekulli e natyrës dhe e kisha ëndërr të shkoja gjatë verës për ta parë. Më në fund, në verën e vitit 1971, shkova për tre javë në kampin e pionierëve bashkë me shokët e mij të mëhallës Albert Vreton(Belan) dhe Lulëzim Pojanin(Lulin). Autobuzi pasi kaloi përmes fshatit(i cili nuk mu duk ndonjë gjë e madhe) u ngjit lart në Kodrën e Shën Prodhomit, ku ishte kampi i pionierëve. Pylli ishte vërtet shumë i bukur dhe ajri i pastër dallonte nga ai i qytetit. Ishte me gjithë mend një mjedis që nxiste imagjinatën e fëmijëve dhe i ftonte të lodronin mes natyrës. Ishte e para here, që largohesha nga shtëpia dhe ndjehesha më i rritur dhe i pavarur. Edhe pse në kamp kishte një lloj disipline dhe veprimtari kryesisht në kolektiv, pasditeve ishim të lejuar të “eksploronim” pyllin për të pare zogjtë, ketrat e për të mbledhur luleshtrydhje. Mëngjesi fillonte me ceremoninë e ngritjes së flamurit dhe betimin e pionierëve “për të qënë gati në luftë për çështjen e Partisë”, por këto rutina ishin të njohura nga shkolla dhe nuk emociononin kërkënd. Të gjithë mezi prisnin të shkonin në mencë për të ngrënë mëngjesin. Atje kam njohur këngëtarin Tomi Kondakçi, i cili pati më vonë një jetë shumë të vështirë, për shkak të një tentative të pasukseshme për të kaluar kufirin shqiptar me not. Tomi ishte moshatar me mua dhe e kujtoj gjithnjë të qeshur e të dashur. Përshëndetesha me të edhe në vitet e gjimnazit, kur ai ndiqte shkollën e mesme të ndërtimit. Ndoshta në fund të vitit të tretë ose të maturës, i tradhëtuar nga shokët e tij të kompleksit muzikor, Tomi me formimin e një adoleshenti, mendoi se mund të arratisej duke kaluar liqenin e Ohrit me not dhe të bënte karrierë si këngëtar. Diktatura u tregua e pamëshirshme me 18 vjeçarin, që nuk pranonte se ishte penduar, pa ishte kthyer në breg. E kam takuar në fund të viteve ’80, pasi kishte bërë ndoshta 15 vjet burg. Ishte i njëjti njeri i mire dhe i qeshur, që kisha njohur gati 20 vjet më pare, por me gjurmët e vuajtjeve në fytyrë dhe trup. Si për ironi të fatit, Tomi vinte nga një familje voskopojare, e ç’vendosur prej shumë kohësh në Korçë. (vijon)

Diçka për Voskopojën

Ishte një bisedë me vajzën e vogël, që më bëri të ndjehem me faj dhe të shkruaj disa rrjeshta për Voskopojën. Në një bisedë me një bashkëstudent shqiptar në Uashington, ime bijë kishte ngritur supet, kur ai e kishte pyetur për Voskopojën. Eshtë e vërtetë, që në shtëpi mund ta kem përmendur fare kalimthi, sepse gjithmonë nuk kam dashur t’ju tregoj fëmijëve gjëra, të cilat nuk i njoh mire. POr në rastin e Voskopojës duhet të kisha treguar, sepse ka një lidhje tonën me qytezën. Për Voskopojën, babai fliste me simpati, si një ish-qendër kulturore e zhvilluar me Akademinë e saj. Gjithashtu më kishte përmendur, që kishin një shtëpi të tyren, e cila tani duhet të jetë e rrafshuar, ose kanë ndërtuar një tjetër mbi të. Lidhja e Marave me Voskopojën fillon në fundin e viteve ‘70 të shekullit të XXVIII, kur gjyshi i babait, Andon Mara, e shpërnguli familjen nga Dushari i Oparit. Duket që qyteza kishte akoma një lloj jete ekonomike edhe pas 100 vitesh të rënies së saj. Më duket e çuditshme që stërgjyshi im zgjodhi Voskopojën dhe jo Korçën e cila ishte në kulmet e zhvillimit të saj ekonomik, sepse disa vite pas vendosjes në të, ai emigroi në Stamboll dhe mori me vehte edhe djalin e vetëm 9 vjeçar, Naumin. Familja mbeti për një kohë të gjatë në Voskopojë, deri në vitin 1903, kur gjyshi u martua me Vasiliqi Leçon nga Karbanjosi i Oparit dhe mori në Stamboll edhe të jëmën. Në qytezë mbeti e motra me familjen e saj, deri në vitin 1916, kur u dogj nga Sali Butka. Pas disa vitesh edhe ata u bashkuan në Stamboll me familjen e gjyshit, pasi kishin kaluar disa vite të vështira të Luftës së Parë në Korçë. Në vitin 1983, erdhi për të na vizituar i nipi i gjyshit Spiro Topuzi. Shkuan me babanë në Voskopojë për të pare shtëpinë dhe vendet ku kishte kaluar fëmijërinë. Më bëri përshtypje, që veç një lloj përçmimi që kishte për Sali Butkën, nuk kishte asnjë lloj urrejtjeje për myslimanët. “Me ta shkonim shumë mire më pare”-më tregonte- “sherret na i futi Junani(greku)”. Spirua e quante veten më tepër voskopojar se oparak, edhe pse i jati i tij Naum Topuzi ishte nga Opari. Në Voskopojë kishte kaluar 14 vite të fëmijërisë, të cilët mbeten vitet më të bukura. (vijon)

Kush do një latë darke?

Kush do nje latë darke? Per miqte e mij nen 40 vjeç, duhet te sqaroj, qe kjo ishte nje thirrje, qe degjohej shpesh ne konviktet e Qytetit te Studentit, ne vitet e sho Enver. Lata(qe nuk duhet te ngaterrohet me kafe latte)ishte nje bilete e parapaguar, per te ngrene nje vakt ne mence. Me siguri, ne konvikte, nuk ka me thirrje te tilla , te cilat duket se ne kohe votimesh apo mitingjesh, jane kthyer ne thirrje "Kush do rimbursim per udhetimin partiak". Debati i fundit rreth blerjes se votave per Kryetar Bashkie ne Korçe, me duket pakez qesharak nga cmimi, por edhe nga reagimi i pales humbese. Tashme e dine edhe te porsalindurit qe ne Shqiperi votat blihen, komisoneret blihen edhe vete deputetet apo ministrat blihen. Dhe ndodh rendom ne gjithe ish-Lindjen. Njerezit e zhgenjyer, ata qe rrojne ne mizerje kane edhe te drejte te shesin te vetmen gje qe mund te shesin. Ne kete rast Voten. Para dhjete vjetesh, "inteligjenti pa grame" Terri Koka, minister i te gjitha qeverive te fundit, per te luftuar blerjen e votave gjate zgjedhjeve bashkiake ne Durres, ku kandidonte per te paren here, pagoi 100 dollare nje pjese te mire te simpatizanteve te PD, per te mos shkuar ne qendrat e votimit. Ishte e vetmja menyre per te patur garanci qe nuk do votohej kunder tij. Mospjesemarja eshte lehtesisht e verifikueshme neper lista, ndersa vota jo. Terri u zgjodh kryetar bashkie si perfaqesues i PS. Kush ka nje latë darke?...

Korça dhe Feja (3)

(vijim) Por duhet thënë, që edhe në mjediset shkollore, ku fëmijët dhe adoleshentët nuk ndjejnë dallime as të ngjyrës, kombësisë apo fesë, përsëri, kishte raste të pëshpëritjes nën zë të përkatësisë fetare të dikujt, me të cilin mund të kishe ndonjë fërkim. Më e ndjeshme kjo ishte në rastin e evgjitëve, të cilëve në mes të zënkave gjatë lojës ju përmendej origjina klasore e ulët. Sa për muhamedanët, në ndonjë rast këputej ndonjë e share, por asnjëherë hapur. Shkolla jonë ishte më afër lagjeve të muhamedanëve dhe nxënësit ishin nga të dy fetë. Kujtoj që në fund të viteve ’60, shkoja here here në shtëpinë e Përparim Shëngjonit, për të mësuar sëbashku(në atë kohë kjo quhej “marje në patronazh”) dhe besoj se kanë qënë vizitat e mia të para në një banesë në lagjen e muhamedanëve. Nuk kishte asnjë ndryshim me shtëpitë tona, të cilat(veçanërisht apartamente) ishin thuajse të mobiluara njëlloj. Në atë lagje më binin në sy vetëm plakat, të cilat në ndryshim nga gjyshet tona shamizeza, mbanin shami të bardha në kokë. Nuk kishte asnjë dallim në veshjet e burrave , grave apo fëmijëve. Mund të dalloje që kishte më pak vila luksoze, por kjo ndoshta edhe nga fakti, që shumë muhamedanë të pasur, kishin zgjedhur për të ndërtuar banesat e tyre, zona më pranë qendrës së qytetit, bile edhe në lagjet e banuara nga të krishterë. Një arsye tjetër duhet të ketë qënë edhe ndikimi i emigracionit jashtë atdheut. Numuri it ë krishterëve të emigruar në Amerikë, ka qënë shumë here më i madh se ai i myslimanëve. Kjo sillte jo vetëm mundësi më të mira ekonomike për familjen e kurbetliut, por dhe vetë emigrantët edhe pse të pashkolluar, kishin të tjera kërkesa për banesat e tyre. “Sheshka” sportive përballë Komitetit Ekzekutiv, sot e kthyer në lulishten “V.Mio”, ishte një vend shumë me rëndësi i fëmijërisë sonë. E rrethuar me ndërtesa dhe e hapur vetëm në një nga anët e ngushta, ajo ishte këndi i lojrave i pasditeve, por edhe një lloj “strehimi” i sigurt, për ata që linin orët e shkollës, nga që nuk kishin mësuar apo se nuk ju pëlqente. Aty ishte një përzjerje e moshave, feve dhe tipave të ndryshëm. Në të luhej me ashikë me para, kumar në vijë dhe pasditeve shumë futboll. Nuk kishte dallim midis të rinjve që kishin qënë në shkollën e vagabondëve, atyre të familjeve të deklasuara apo fëmijëve të sekretarit të pare apo kryetarit të komitetit ekzekutiv. Luanin futboll apo kumar femije e të rinj të Grabockave, Ziçishtëve, Kodhelëve, Cukalëve, Mahumutajve, Pojanëve, Xholëve, Xhixhove, Myftijve, Kolëve etj, pa kurrfarë dallimi. “Sheshka”ishte shkolla e parë e vërtetë edukimit jofetar dhe joklasor. Ishin vite me më pak luftë klasash dhe kjo ishte e natyrshme, kur 30 metra larg shtëpisë së Haki Toskës jetonte familja e një të pushkatuari nga Partia. (vijon)

Abemus LG II

Më në fund, pas 20 vjetësh, Korça ka përsëri kryetar Bashkie një Ligavec Gollash. I pari ishte Gjergji Gjinko, i zgjedhur besoj më 1992, me diferencë të madhe votash, përfaqësues i PD-së dhe tani po me diferencë votash(sipas mediave afër Ramës), Raqka si përfaqësues i PS. (Deri vonë sipas pohime të tij, ish-djathtisti i flakët, nuk qe anëtarësuar në PS.) Zgjedhja e LG II, nuk ishte befasuese. Vazhdim logjik i votes së qershorit, bile me përforcimin e mbështetjes së drejtpërdrejtë të zv. Kryeministrit për qytetin. Kryetari i ri ka përvojë administruese, sepse ai ka qënë administratori de facto i qytetit në 6 vitet e fundit. Nëse janë bërë gjëra të mira atëhere e meriton votën dhe nëse jo, qytetarët meritojnë këtë kryetar. Ka diçka që nuk shkon jo vetëm në politikën shqiptare në përgjithësi, por edhe në atë të Korçës. Në 20 vjet ka pasur dy ligavecë Kryebashkiakë, një të vënë jo nëpërmjet votes dhe dy të tjerë të përfolur për korrupsion. I vetmi që përmbush cilësitë e një Kryebashkiaku politikan modern mbetet Peleshi. Sigurisht, raqka është jo vetëm shoku i tij , por dhe krijesë e tij në nivelet e larta të administratës, sikundër janë edhe një deputet dhe ndoshta edhe prefekti i ri. Eshtë kaq e lehtë të qeverisësh në Korçë? Mundet që vetëm dy tre njerëz të vendosin se kush do jetë në vendet më të rëndësishme të qytetit e krahinës? Duket që po! Atëhere le të kenë në krye edhe për dy vjet, Ligavecin Gollash II!

Korça dhe Feja (2)

(vijim) Mbyllja e institucioneve fetare, nuk u përcoll në shtëpi ose në mjedise të tjera familjare me komente të shumta. Duket që të rriturit nuk u befasuan. Gratë theshin se ç’ju bënin kishat këtyre që i mbyllën, apo “feja për mire të meson”, por deri këtu shkonte një lloj kundërshtimi, i pashprehur në biseda me shumë njerëz. Fillimi i prishjes së ndërtesave, u komentua më ashpër, duke u përmendur njerëz me reputacion jot ë mirë që kishin marrë kazmat të parët, bile u përmendën edhe raste të ndëshkimit hyjnor të disave, por jo më shumë se kaq. Në shtëpi, por edhe jashtë, diskutimet më kritike ishin gjatë prishjes së Kishës së shën Gjergjit, e cila ishte jo vetëm ndërtesa më e mire fetare në Korçë, por edhe si cilësi arkitekture mund të krahasohej vetëm me ndërtesën e bankës. Ajo ka qënë ndërtimi më i mire i gurtë në Shqipëri dhe edhe pse e ndërtuar në kohën e ndrimit të shekujve, nuk kishte pasur rivale as 60 vjet më vonë. Kur punoja për diplomën dhe midis objekteve të studimit kisha edhe Kishën e Shën Gjergjit, Pirro Thomoja, udhëheqësi im i diplomës, më tregoi se si nuk kishin mundur ta shpëtonin më 1967 nga lista e objekteve, që do rrafshoheshin. “Përgatitnim lista të objekteve fetare, që duhet të mbroheshin për hir të vlerave arkitekturore ose historike. Lista shkonte në Byronë Politike dhe kthehej e thjeshtuar për tu riparë. Pas disa listash të ridërguara, na u tha që Shën Gjergji bashkë me disa objekte të tjera, nuk mund të shpëtohej.” Ishte viti 1983, kur Pirrua m’i tregonte këto dhe kuptohej që nuk mund të thoshte hapur që Kishën e donte të rrafshuar Enver Hoxha. Duket, që Diktatori, i cili kishte ndërhyrë shumë here edhe për mire rreth arkitekturës të Korçës, kishte diçka me atë objekt. Nuk ka se si spjegohet fakti që nuk u prish Mitropolia, një kishë më e madhe, por me më pak vlera arkitekturore. Nëse “Shën Gjergji” lidhej me emrin e Fan Nolit dhe me patriotizmin e Ortodoksisë korçare dhe kontributin e saj në mëvehtësinë e Shqipërisë, e këtë Hoxha donte ta zbehte sa më shumë, atëhere duket se ka kuptim prishja e atij “xhevahiri” të arkitekturës shqiptare , që në qytet gjithnjë është konsiedurar si krim. Shpesh shkonim pasditeve në rrenojat e Shën Gjergjit me shokët e mëhallës dhe kërkonim pjesë plumbi që ishin përdorur pë lidhjen e blloqeve të gurtë. Më bënte përshtypje ajo sipërfaqe e madhe e shkatërruar, ku kishte plot gurë të mëdhenj të gdhendur, disa prej tyre edhe decorative, që u hodhën në mbeturinat e qytetit ose u përdorën si shkallare guri në fushën e lojrave me dorë, të ndërtuar në një vend tjetër gati të shenjtë, ku çdo ditë të Ujit të Pagëzuar, hidhej kryqi nga mitropoliti i qytetit. Po në ato vite u prish edhe xhamia e vogël, minareja e të cilës ishte shëmbur vite më pare nga tërmeti. Ndalimi me ligj i besimeve fetare, së bashku me shetitoren “Stalingrad” dhe bashkimin e mëparshëm të varrezave, e zbuti edhe më shumë ndarjen ndërmjet komuniteteve. U rrit numuri i martesave ndërfetare, ndonëse në shumicën e rasteve kishte qejfmbetje dhe mosaprovime nga familjet. Tashmë fetë quheshin mbeturina të së kaluarës dhe jo vetëm që nuk tingëllonte mire të flisje rreth tyre, por edhe përmendjet e “turqve”, “kaurëve” apo “ortodoksëve” dhe “muhamedanëve” në mjedise jofamiljare mund të të hapte shumë probleme. (vijon)

Korça dhe Feja

Jam matur disa here të prek këtë temë delikate dhe shumë të gjerë, por kam hezituar jo vetëm i ndërgjegjshëm për njohuritë jo të thella, por edhe për të raktifikuar më mire këndvështrimin tim, që duhet thënë se ka ndryshuar gjatë viteve. Shtysë u bë një shkrim shumë negativ në një gazetë shqiptare. Autori quhet Alfred Cako dhe nuk e di se sa mire e njeh qytetin tim. Po them shkurtimisht, ato çka kam mësuar herët, kur feja nuk ishte ende e ndaluar me ligj. Në shtëpi edhe pse nuk flitej për Perëndinë apo nuk kishim ikonë dhe kandil si në shumë shtëpi korçare përmendej që ishim ortodoksë. Një here ose dy, pata shkuar në Mitropoli me mamanë, por veç një ndienje pak të frikshme nga lartësia e hapësirës brenda kishës dhe nga mungesa e dritës, nuk kujtoj gjë tjetër. Të njëjtën ndienjë provoja kur shihja rrugës priftërinjtë me veshjet e tyre të zeza dhe me një topuz të çuditshëm flokësh pas koke. Edhe këmbanat e së dielës nuk më ngjallnin ndonjë gëzim, ashtu si më bezdiste hoxha që këndonte në xhamia e vogël ose në e madhja (e Mirahorit). Dhoma ku flinim me motrën i kishte dritaret përballë dy xhamive dhe thirrjet në një gjuhë të pakuptueshme, shpesh na nxirrnin gjumin herët. Megjithë vetëdijen e të qenit ortodoksë, nuk denim as të luteshim dhe as të bënim kryqin. Për më tepër nuk ishim të ushqyer me përbuzje dhe aq më pak urrejtje pèr “turqit”, s'i i quanim, ne të krishterët e Korçës, myslimanët. Në kopësht, doja mbi të gjitha edukatore Mahmudinë dhe guzhinjere Halimenë, pa shkuar ndonjëherë ne mendje se ishin të vetmet myslimane. Edhe shokun më të afërt kisha Beni Zagorçanin, të dy prindërit e të cilit duhet të ishin të fesë tjetër.(Motra kishte shoqe të ngushtë motrën e tij.) Në pallatin ku jetoja, nuk kishte kurrë ndarje ose dallim mes fëmijëve të dy feve. Kjo vinte ndoshta edhe nga fakti, që shumica vinin nga familje me prindër komunistë, të cilët edhe nëse besonin ishin të detyruar të mbanin një qëndrim “politikisht korrekt” ndaj fesë. E megjithatë, në jetën e përditshme dihej një lloj ndarje me botën “matanë lumit”. Thuajse nuk shkonim kurrë në ato lagje, pasi nuk kishim miq ose të afërt, por edhe sepse pushtetet(i Zogut dhe i Partisë) nuk kishin ndërtuar asgjë tërheqëse në atë zone. Dy kinematë, teatri, Pallati i Kulturës, Biblioteka, ishin të gjitha në pjesët e qytetit të banuara tërësisht nga të krishterët. Nuk e kujtoj as kur kam kaluar për here të pare në një nga urat e Lumit, i cili në ato vite kishte filluar të mbushej për tu kthyer në shëtitore “Stalingrad”(sot “Fan Noli”). Por në formimin tim, në disa qoshe të mendjes, ishin fiksuar disa shprehje përçmuese të cilat nuk dija t'i ndaja nëse kishin të bënin me turqit e vërtetë apo me myslimanët. Qortohesha mos mbathja “çorape të grisuar si turqit”, apo mos “i lëpija gishta gjatë ngrënies si turqit”, të cilat nuk dija nëse ishin nga përvoja e babait në Stamboll apo se edhe “turqit” e Korçës bënin të njëjtën gjë. Kisha filluar të kuptoja edhe nga emrat se cilët ishin të krishterë dhe cilët myslimanë. Doemos, kjo më shumë për ato të të rriturve, se moshatarëve ju viheshin emra të rinj ose ilirë nga të cilët nuk mund të dalloje se ç’fe kishin prindrit e Vladimirit, Arbenit, Sokolit, Spartakut apo Zanas. I vetmi emër që më ngatërronte ishte ai Skënder, i cili tingëllonte turk, por përdorej shumë edhe nga të krishterët, si duket pas fillimit të Rilindjes Kombëtare. (vijon)

Bulevardi i fëmijërisë sime.(3)

(vijim) Në ato vite, bulevardi ishte një lloj shëtitore mikse, me institucione administrative e kulturore, si dhe shumë dyqane të llojeve nga më të çuditshmet, sa që sot jam kureshtar të di se cila mendje në seksionet e tregëtisë, kishte përcaktuar atë larushani shitoresh. Pasi kaloje Gastronomin, që ishte një lloj supermarket ushqimor, fillonin një dyqan fotografësh, një kinkaleri e vogël, një mobileri, këpucëndreqës(deri në atë kohë quheshin ende mballomaxhinj), restorant, berberhanë, llustraxhinj, bar, kinkaleri, bonboneri, bulmetore, dyqan këpucësh e mbyllej me dyqan vere dhe uthulli! Ndërsa në krahun tjetër, veç magazines popullore që përmbante nënndarjet e qelqurinave, materialeve të ndërtimit, kinkalerisë, këpucëve, metrazheve dhe veshjeve, ishin një Parfumeri dhe kinkaleri. Mbyllja, bçhej me dyqanin ushqimor të Esatit.(Në atë kohë dyqanet vazhdonin të quheshin me emrat e shitësve, si ndodhte vite më pare me emrat e pronarëve.) Viti 1964 kishte sjellë mbylljen përfundimtare të sektorit privat dhe tashmë të gjitha shitoret ishin prone të dy ndërmarjeve tregëtare NTLUS e NTLAP dhe Ndërmarjes të Artizanatit, e cila u kthye më vonë në Riparim Shërbimet. Shumë pronarë të vegjël ishin tashmë të detyruar të punonin edhe në moshë të shtyrë, për të siguruar vjetërsi pune në shtet, e cila mund t’ju siguronte në pleqërinë e vonë një gjysëm pensioni. Kjo ishte arsyeja(veç asaj të optikës së fëmijës), që gjithë burrat që shërbenin në njësitë e bulevardit më dukeshin pleq. Dhe jo vetëm Tasi Fotgrafi dhe Gaqo Treska, por thuajse të gjithë berberët duke nisur me Bikmën(Ibrahim Xholi) dhe Kamber Pepellashin e duke përfunduar me Nasi Donikën(Grabocka) dhe Rropin e Dadës. Të moshuar ishin kamarierët e “Krimesë” dhe “Bar-Korçës”, deri sa pas 1966-ës, u shfaqën grate e para kamariere, të gjitha të reja e pa asnjë përjashtim të ardhura nga fshati. Në atë kohë, ende konsiderohej si punë e një morali të dyshimtë për grate. (Nuk èshtè se tè ardhurat nga fshati kishin tè tjera parime morali, por pèr to ishte domosdoshmèri largimi nga puna e rèndè nè bujqèsi dhe atdhja nè qytet. Si u pa mè vonè, puna e kamariereve ishte edhe njè nga mè fitimprurèset nè atè sistem), Ndryshe ishte puna e shitseve, sidomos në dyqanet me mallra industriale, ku thuajse të gjitha ishin gra. (vijon)

Bulevardi i fëmijërisë sime.(2)

(vijim) Në bulevardin “tim” të famshëm, thuajse nuk mbetej pa kaluar njëherë në ditë, thuajse çdo pjestar i popullsisë të qytetit. Ai jo vetëm lidhte(dhe lidh) dy sheshet kryesore të Korçës, por në një gjatësi prej jo më shumë se 400 metrash, kishte në vitet ‘60 kishën e Shën Gjergjit, Pallatin e Kulturës, MAPO-n dhe hotelin më të madh të qytetit, si dhe të çonte tek i vetmi teatër dhe e vetmja bankë, që kishte Korça. Në vitet ’70 u shtuan edhe hoteli i turizmit dhe vendin e Shën Gjergjit e zuri Biblioteka e Re. Në atë pjesë të shkurtër të qytetit, të parat kalonin grate e trikotazhit dhe ndërmarjeve të tjera, që zbrisnin e ngjiteshin nga vendet e tyre të punës, më vonë nëpunësit dhe nxënësit e shkollës Themistokli Gërmenji, dhe më pas pensionistë apo njerëz të tjerë të ngeshëm që shkonin gjatë ditës në Pazar ose vërtiteshin Mapo-s dhe shitoreve të tjera. Pasditeve ishin të pranishëm artistët amatorë, që hynin e dilnin Pallatit të Kulturës deri sa fillonte "xhirrojaÈ, e cila shpesh e mbushte plot hapësirën e bulevardit dhe trotuareve. Mëngjeseve të gjysmës së dytë të viteve ’60, para godinës së Bashkimeve Profesionale(tani vonë ka qënë selia e PD-së)kishte edhe një shfaqje të shkurtër qesharake 20 minutëshe. Nëpunësit me kostume të komitetit të Partisë, të komitetit të qytetit, të Bashkimeve Profesionale dhe gazetës “Përpara”, bënin gjimnastikën e mëngjesit ala-sheshi Tien Ian Men. Edhe çinovnikët e gjorë nuk kishin asnjë zell për të bërë atë rit të panatyrshëm për shoqërinë e asaj kohe dhe sidomos për vendin tone. Për ta nuk zgjati më shumë se dy tre vjet, ndërsa në shkolla mbeti e detyruar për një kohë të gjatë. Sigurisht, që ishte një pamje e lezetshme(sot i quajnë surreale), të shihje në një hapësirë të vogël, Maçukën dhe Dhiogjen Naken të skuqur që uleshin e ngriheshin nën komandën një-dy, e disa hapa më tej nxënësit e vonuar për në shkollë dhe ndonjë kalimtar i ngeshëm, që pyeste Riko Avramushin, i cili mbante në sqetull një tufë të gazetës lokale “Përpara”, -Riko sa e ke atë përpara?, e Rikua i shkretë i përgjigjej pa prishur terezinë “Tre lekë”. Të gjitha këto disa metra larg ndërtesës së shkollës së pare shqipe, e cila atë kohë vazhdonte të ishte shkollë fillore dhe oborrin e kishte të rrethuar me një avlli të lartë. Po me avlli rrethohej edhe shtëpia e Themistokli Gërmenjit, me ndryshimin, që një pjesë të madhe të saj e zinte një Stendë e madhe emulacioni socialist, ku ekspozoheshin foto të ndryshme duke filluar me ato të novatorëve çdo 11 shtator e duke përfunduar me ato të luftës në Vietnam...

Taip mos na hip në qafë!

Taipi na i paska hipur dje të tërëve duke deklaruar me dashamirësi dhe djallëzi, që "Kosova është Turqi dhe Turqia Kosovë". Një valë zemërimi ka shpërthyer mes shqiptarëve patriotë, se na ka prekur pikërisht atje ku na dhemb- Në prapambetjen në të cilën na la Turqia! Po qe se Kamerunsi do vizitonte Kosovën e do thoshte të njëjtën shprehje të stërpërdorur nga politikanët demagogë "Vendi juaj(Kosova) ështe vendi jonë(Anglia) dhe vendi jonë është i juaji" të gjithë do ishim hedhur përpjetë nga gazi. Po Turqisë këtë nuk ja lejojmë se ka pesë shekuj gjynahe mbi kurrizin tonë! Ah pushtuesit! Ah të huajt! Ah armiqtë! Sikur mos kishim pasur rrotull të tillë, ne do ishim Zvicër e kaluar Zvicrës se jo vetëm kemi malet dhe trimërinë, fushën dhe mençurinë, por kemi edhe detin që Zvicra nuk e ka! Po ç'kemi qënë ne para se të vinte Turqia, se se ç'jemi tani e dimë dhe se ç'do bëhemi jo Sami Frashëri që nuk e gjeti dot, por nuk ka Nostradamus ta gjejë! Ne ja kemi fshehur vetes të vërtetën shekullore, që jemi nga të paktët popuj të vjetër, që i kemi rezistuar shekujve pa gjuhë të shkruar, pa krijuar shtete të forta dhe pa ndërtuar qytete të mëdha. Ka ndodhur kjo për shkak të terrenit të thyer e mungeës së komunikimit, për shkak të dembelizmit a të kokëtrashësisë, për të gjitha bashkë apo edhe për shkaqe të tjera që si spjegojmë dot( ndikime qiellore, eksperimente alienësh a kushedi se ç'farë), por e vërteta është që nga ilirët e më vonë, i kemi dhënë Njerëzimit më pak se ç'i kemi marrë. Edhe sllavët barbarë, të ardhur mijra vjet pas nesh në këto toka, krijuan shkrimin e gjuhës së tyre, mbështetur në grekët e ardhur po pas nesh. Turqit, barbarët që na lanë të prapambetur, erdhën jo vetëm me gjuhën e tyre të shkruar, me përvojën e një shteti të organizuar mirë dhe me një kulturë jetese shumë më të lartë se tonën. Ende sot, shumicën e fjalëve të sendeve shtëpijake duke filluar nga jastëk e dyshek e duke përfunduar në tenxhere e ibrik, i kemi nga gjuha e atyre që i sollën për herë të parë në trojet tona të prapambetura. Turqia duke mbetur në vend vetë, në shekullin e revolucionit industrial, detyrimisht s'kishte se si të na zhvillonte ne, që do kishim mbetur po aq prapa e në mos më shumë edhe pa ta. Le t'i kthehemi vetes e të shohim se c'kemi bërë keq e ta ndryshojmë! Koha e Rilindjes Kombëtare, kur për hir të krijimit të ndërgjegjes kombëtare thurreshi rrena për bëmat dhe cilësitë e shqiptarëve ka kaluar. Tani duhet të jemi të vetdijshëm që fajin nuk na i kanë të tjerët! As Taipi me musteqe!

Bebja Mbretnore

Jetojmë vërtet në një shoqëri të tejdukshme. Doemos, jo në një shoqëri qëniesh të tejdukshme, por kur të gjithëve ju thuhen të gjitha, në mënyrë të gjithformshme pa ju fshehur as edhe një gjë. Edhe sallonet më më të larta, atje ku dikur edhe drita e diellit nuk mund të hynte pa leje, tani janë bërë pronë e të gjithëve falë hapjes së shoqërisë dhe mjeteve moderne të informacionit. Cdo gjë, edhe ato më privatet janë të hapura për publikun e nuk them veç banjot e Kardashiankave apo të Vilës në Arkore, por edhe sallat e larjes së Naltmadhnive. Dje ose sot(i ngatërroj ditët tani që vjen kjo koha e ndrimit të orës) pashë për herë të parë vaskën e Dukës Bill dhe Dukeshës Keit, me të tre Naltmadhnitë brenda. Cullak. Thashë me vete "Vërtet jemi në një mijëvjeçar tjetër!" Tani të gjithë mund të shohin sa të jashtëzakonshëm e sa të thjeshtë njëkohësisht janë mbretnorët. Të gjithë mund të shohim qartë, që edhe pse me gjak blu, mbretnorët kanë të njëjtën lëkurë si tonën. Dhe lahen edhe bashkë në vaskë. (Mu kujtua edhe tekniku Çile, që i theshte të shoqes "hajde të lahemi njëherë bashkë", po ajo e kundërshtonte duke i thënë, që s'ka lezet se janë fëmijët e rritur.) Në krahët e prindërve lakuriq e të mrekulluar Xhoxhi i Shtatë disamuajsh. (E shkruaj Xhoxhi jo thjesht për ta sjellë më natyrshëm mes nesh, por edhe se r-ja kur e shqiptoj nuk dëgjohet për shkak të një difekti të lindur në të folur. I imi. Jo i Xhoxhit. Uroj dhe që vogëlushi mos i ngjajë katragjyshit Xhoxhi i Gjashtë, i cili po të ishte nga Jugu i Shqipërisë do e thërrisnin Xhoxhi Gagaçi, ndërsa po të ishte verior do e quanin Xhorxh Belbcaku, që si gjithmonë tingëllon më poetike.) Nuk ka foto më të bukur! Asnjë kompani që prodhon sapunë nuk do ishte në gjendje të paraqiste kaq mrekullisht çastet e lumtura në ujë të ngrohtë, të prindërve të dashuruar, që mbajnë me delikatesë frutin e dashurisë së tyre! Mallëngjenjëse! Sublime! Eh sa të rëndësishme do jenë ato që i quajnë këtej PR (nuk e di nëse edhe në shqip i quajnë "public relations", se gjithnjë këto të flamosura fjalë anglisht sepse tingëllojnë bukur.) në këtë mijëvjeçar! Të gjithë do e kujtojnë se ku kanë qënë, kur panë për herë të parë Dukën, Dukeshën e Xhoxhin cullak! (Për hir të së vërtetës, duhet thënë që Dukeshkës ja kanë parë njëherë cicet në ato revistat e thashethemeve, por ato foto nuk ishin shumë të qarta dhe për më tepër të paautorizuara.) Tani mjeshtrat e PR të Oborrit, ja u dogjën kartat në dorë tërë paparacëve, që do mundohen të ndjekin familjen plazh më plazh, e ishull më ishull. Fotot e videot e jetës të Naltmadhnive do jenë pronë e popujve. Të gjithë do mësojmë edhe hollësitë më të vogla të jetës së bebes, që do jetë një ditë Xhoxhi i Shtatë, Mbreti i Anglisë. Dhëmbin e parë, hedhjen e hapave të para, kremtimin e ditlindjeve, ditën e parë të shkollës. E të gjithë do lumturohemi ashtu si Duka e Dukesha! (Të më japë Perëndia hymër, e të arrij të shikoj videon kur Xhoxhi do t'i bjerë me dorë për të parën herë!)

Vjeshtë e dytë

Vjeshta e dytë sa filloi dhe duket sikur kemi qënë gjithë kohën në dimër. Mbase, si thotë një miku im, stinët nuk janë jashtë, por brenda vetes sonë. Vetë nuk e kuptoj pse më duket errët e ftohtë, sepse nuk kam qënë pas Berishës, bile kam menduar, që ai duhej dënuar të paktën me 25 vjet burg për 1997-tën. Nuk di se sa Pranverë ju duket atyre që shpresojnë në Rama, por kam frikë se do zhgënjehen shpejt. Pas rikthimit të Berishës në pushtet më 2005, kjo është ngjarja më e keqe politike në Shqipëri. E kuptoj se nuk kishte alternativë më të mirë ndaj bëhem edhe më pesimist. Kur do kemi alternativën, që pas "vrasjes" të Sezeka 1 mos vijë Sezeka 2? Duket shumë e largët. Ndaj ndjehemi gjithë kohën në dimër. Dhe jemi ende në vjeshtën e dytë.

I ardhi rradha Tymshperndarses!

(vijim) Po e mbyll këtë shkrim rrokopujë rreth autobiografisë të posabotuar të Ismailit, sepse është krejt i pavlerë. Të them të drejtën, më dhimbet shkrimtari ynë më i mirë, që ka katandisur në këtë gjendje të mjeruar, për të paraqitur një histori të tij, të letrave shqipe e të Shqipërisë krejt ndryshe nga ajo e vërteta. Zaten, Ismailin e kemi pëlqyer jo vetëm për shqipen e kultivuar mirë, figurat e përdorura, befasitë në ngjarjet e përshkruara, analizat psikologjike të arrira e disi të veçanta, por edhe se kemi menduar se shkruante të vërtetën. Kjo ka ndodhur edhe më vonë, kur kemi kuptuar, që frymëzimet e tij kishin zanafillën në një ideologji të rreme dhe I kishin shërbyer shpesh Diktaturës. Me të tjerë miq, dashamirës të Ismailit, kemi diskutuar e thënë se s’mund të bëhej më shumë, se ideologjia e ekstremit të majtë në vitet ’60 nuk kuptohej nga të gjithë në botë si regresiste dhe se në atë frymë kanë shkruar edhe shumë shkrimtarë, që jetonin në Botën e Lirë. Letërsinë e Ismailit nuk e ul dot kush nga vendi që ka zënë në letrat shqipe. Edhe pse mund të ketë skarcitete, prapëseprapë në numurin e madh të veprave të tij ka pasazhe e kapituj vërtet gjenialë. Duhet pranuar edhe largësia e tij cilësore nga shkrimtarët shqiptarë bashkëkohës, si edhe duhet nënvizuar mungesa e një tradite voluminoze të shkëlqyer në Letërsinë Shqipe. Për sa i përket krahasimit me më të mirët e shekullit të tij në botë, mendoj se Ismaili qëndron larg Olimpit dhe jo sepse nuk ka marrë çmimin Nobël. Librat e fundit biografike thjesht njollosin figureën e tij duke lënë një shije të keqe mes publikut letërsidashës shqiptar. Ndoshta sjellin më shumë shitje të gazetave e ndoshta edhe të veprave të tij, por ky çmim moral që po paguan Kadareja, nuk besoj se justifikohet me ato pak kacidhe që do përfitojë nga shtëpitë botuese të Hudhrit dhe Kullës. E ndjej që jam lodhur edhe vetë dhe ndoshta kam bezdisur edhe ata pak miq, që më ndjekin në blog duke diskutuar rreth marrëzive të kësaj Tymnaje. Pleqëri të mbarë Is!

Tymnaja na e shpuri vallen në Sokaku i të Marrëve.

(vijim) Falsifikimi i historisë, i bërë në mënyrë monstruoze në ditët e regjimit të Hoxhës vazhdon edhe sot, për gjëra më të vogla nga Ismaili dhe ata që shkruajnë në shërbim të tij. Biografia e autorizuar e Kullës, nëpërmjet citimeve të veprave të fundit, të cilat nuk kam pasur rastin t’i lexoj, më jep një tablo më të qartë rreth asaj që Ismaili e ka nisur tek “Pesha e Kryqit” apo në intervista lart e poshtë dhe ka vazhduar me librin e famshëm të Lenit. Nuk arrij ta kuptoj këtë zell të tij për falsifikime, se është aq i shpërdoruar sa e dëmton figurën e tij shumë më shumë se çdo pranim i “gjynaheve”. Tek “Pesha e Kryqit”, cituar nga Kulla në biografi, përmendet fillimi i karrierës qeveritare të Komandantit legjendar si dhe raportet farefisnore të mbajtura sekret të Kadareve me Hoxhat. Në të thuhet si hap i parë(kjo për lexuesin mesatar perëndimor, që ha çdo broçkull rreth Stalinit e komunizmit) për të treguar autoritet si udhëheqës, E.Hoxha do sakrifikonte kunatin Bahri Omari, në të njëjtën mënyrë, si kishte sakrifikuar Stalini të birin! Krahasimi nuk është aspak i denjë për tu bërë nga një njeri i lexuar si Kadareja. Eshtë i qëllimtë. E para, vetvrasja e të birit të Stalinit, ka ndodhur gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur Stalini ishte më se i konsoliduar në pushtet e nuk kishte nevojë për flijime të afërmish. Në se E.Hoxha kishte në dorë ta shpëtonte Bahriun dhe vërtet e bëri për qëllime politike, kjo ndodhte pikërisht se nuk ishte i konsoliduar. Në Pleniumin e Beratit gati e kishin hequr dhe po të mos kishte bërë një autokritikë të thellë nuk do ishte as kreu i Qeverisë. Në ditët kur u mor vendimi për pushkatimin e Omarit, pozitat e tij për të qënë në krye të një pushteti ende të pasigurt ishin më se të dobta. Ai e dinte që falja e të kunatit do i mbahej “këngë” nga gjithë kundërshtarët e tij Brenda Partisë, që luftonin për të kapur kreun. I njëjti keqinterpretim i historisë, lidhet me mohimin nga i jati i Ismailit, për lidhjen e largët farefisnore me Kryetarin e Ri të Qeverisë, sapo kishte mbaruar lufta. E besoj se ajo ngjarje vërtet ka ndodhur, por hezitimi i Halit Kadaresë edhe pse mund të ketë patur si shkak “ figurën dendi” të Enverit, nuk është qëndrimi i njeriut që mohon lidhjen farefisnore me Diktatorin. Hoxha i fundit të 1944 ose edhe i viteve të tjera të pasluftës nuk ishte ende Diktator. Ishte Kryetari i një Qeverie të Përkohshme, që proklamonte se do ndërtonte një Demokraci Popullore pasi të bëheshin zgjedhjet e lira. Në një kohë rrëmuje në Europë, me shtete dhe kufij ende të papërcaktuar qartë, me Fuqitë e Mëdha ende të pranishme, asnjë i shkolluar si Halit Kadareja, nuk mund ta mendonte të plotfuqishëm dhe të përjetshëm E.Hoxhën. Si edhe në raste të tjera, me dashje Ismaili përdor optikën e viteve ’80 për të dëshmuar rreth raporteve të tij me regjimin dhe me vetë Komandantin. (vijon)

Tymnajë dhe valle të rrjedhurish.

(vijim) I kam hyrë një valleje shumë qesharake, e cila pot ë krahasohet me “devolliçen”, që hoqa në shkrimin “Sa burrë i mire ky Drejtor Agolli!” mund të quhet pa frikë vallja e të rrjedhurve. Një tjetër marrëzi e Is-Kullës është botuar në Panorama. Në të përshkuhet rivaliteti ndërmjet Belishovës dhe Nexhmijes, i cili shfaqet hapur në çështjen e poemës “Princesha Argjiro” të botuar më 1958! Duhet thënë, që poema e Kadaresë ishte një poemë për fëmijë dhe si e tillë, po të mos ishte letra e Lefter Dilos, që e quante si shtrembëruese të së vërtetës historike të krijimit të Gjirokastrës, as kishte për tu diskutuar e përmendur në qarqet e larta të Partisë. Poema e kishte kaluar sitën e çensurimit, që bëhej në shtëpinë botuese dhe nuk kishte asnjë problem të karakterit ideologjik. As kishte ndonjë arsye që krijimi modest i 22 vjeçarit gjirokastrit të analizohej me lupë, se ku deshte të dilte apo se çdo krijonte në të ardhmen e pas studimeve ne BS! Ka edhe një të vërtetë tjetër, rreth Liri Belishovës, e cila shpesh përmendet nga Kadareja, si intelektuale, viktimë e Diktaturës. Liri Belishova nuk ka pasur asnjë ndryshim nga përfaqŝuesit më të lartë të Diktaturës si Mehmet Shehu, Hysni Kapo apo Nexhmije Hoxha. Bile në rrethet e BRASH-it të pasluftës, ku bënin pjesë Ramiz Alia, Fadil Paçrami, Nexhmije Hoxha, Pirro Kondi e të tjerë, Liria(e quajtur pas krahëve Qorrja) konsiderohej më e ashpër edhe harbute se bashkëshortja e Hoxhës. Pas mënjanimit dyvjeçar, që ju bë pas vetëvrasjes së Nakos, Liria bashkë me Bedri Spahiun, Hysni Kapon dhe Mehmet Shehun, ishin mbèŝhtetèŝit kryesorë të Diktatorit për pastrimin e Koçi Xoxes me kompani. Ishte pikërisht Hoxha që e ngriti Lirinë deri në nivelin e figures së tretë të sistemit(pas tij) dhe kur ja desh puna ta sakrifikonte për hir të kinezëve e përjashtoi nga Partia duke e quajtur hrushoviane. Deri në kohën e largimit, Liria vriste e priste si gjithë të tjerët dhe kishte vënë Ministër të Bujqësisë burrin e saj të dytë, i cili nuk shquhej as për intelekt e as pèr aftësi drejtuese. I shkreti Maqo Çomo e pagoi me burg të gjatë martesën me punisten e flakët e të pamëshirshme Belishova. Pra i gjithë rivaliteti Nexhmije-Liri më 1958 për Kadarenë apo edhe probleme të tjera, është tërësisht i sajuar nga Ismaili, i cili përfiton nga injoranca e Kullës dhe të tjerëve, për të treguar të paqëna të kohës kur Liri Belishova ishte në apogjeun e saj e përkëdhelur dhe e mbështetur plotësisht nga Enver Hoxha. Edhe pse nuk di hollësi rreth historisè të shkruarjes e të botimit të kësaj biografie, dyshoj se pas janë historitë e treguara nga Kadareja në vilëne tij të plazhit, ku njerëz më se mediokër si puna e Kullës e dëgjojnë me gojë hapur duke besuar çdo përrallë me komplote titistësh e me zili të shtresave ordinere gjirokastrite(Hoxha) ndaj sojlish gjirokastre(Kadareja) dhe të zezat e Damës së Zezë, që e ka urryer Ismailin, që në vjershat e para e deri në Gjyqin e viteve të fundit! (vijon)

Autotymnajë mbi Kadarenë

(vijon nga postimi i mëparshëm) Si më ndodh shpesh me ngjarjet në Shqipëri, pasi shkrojta pjesën e pare të shkrimit, mësova se Ndriçim Kulla paska shkruar një biografi të Kadaresë dhe shkrimi, që kisha cituar ishte pjesë e librit. Sot lexova një pjesë tjetër nga libri të botuar po në Shqiptarja. Vazhdon i njëjti shtjellim i shtrembër i fakteve dhe ndoshta kemi të bëjmë me një biografi të autorizuar, gjë e cila e bën më me faj Kadarenë. Përsëri, qëllimisht përzjehen kohët dhe situatat. E them qëllimisht për Kadarenë, se Ndriçim Kulla nuk ka idenë e viteve 60 të Shqipërisë. Duhet të përsëris edhe diçka që duhet ta kem përmendur në blog, që një gjë të tillë Ismaili e ka përdorur edhe me njerëz të tjerë duke shitur “sapunin” e persekutimit pas 1982 për djathë safi. Po le të rikthehemi viteve 60, që kanë qënë vite me shumë ngjarje në jetën shqiptare, por edhe vite të një diktature më të butë. Prej dënimit të Liri Belishovës më 1961 nuk pati asnjë grup që të goditej brenda Partisë I pari do ishte grupi Paçrami-Lubonja më 1973. Në ato vite, në sajë të ndihmave kineze pati edhe një përmirësim ekonomik të jetës së shqiptarëve. U hoq përfundimisht sistemi i triskëtimit dhe filluan të ndërtohen më shumë vepra se në kohën e ndihmave sovjetike. Partia kishte marrë revan, sa në vitin 1966 filloi procesin e revolucionarizimit të gjithë fushave të jetës. Dhe duhet pranuar që tek njerëzit e sidomos të rinjtë zotëronte një lloj entusiazmi jo i shtirur, si ai i detyruari i viteve ‘70 dhe ‘80. Pikërisht në këto vite, pasi ishte kurorëzuar si poeti(jo shkrimtari) më i mirë i vendit, Kadareja kishte botuar poemat “Enderr Industriale” dhe “Përse mendohen këto male”, të cilat edhe pse nuk përmendnin në çdo varg Partinë, ishin të përshkruara nga ideologjia partiake e çastit. (Ideologjia e PPSH, ka qënë gjithnjë e ndryshueshme, në shërbim të pushtetit personal të Hoxhës.) Në fushatën e krijimit të heronjve të rinj të socializmit, më 1967 Kadareja botoi një poezi të gjatë për Fuat Çelën. Sipas Kullës, pikërisht më 1967, diktatori filloi të dërgojë me të tretë, mesazhe kërcënimi nëse Kadareja do hezitonte ende të shkruante një poemë për të në prag të 60-vjetorit! Por para vitit 1967, Kadareja kishte botuar poemen e tij Viti gjashtedhjete, e cila prekte pikerisht temen, qe do shtjellonte me vone ne Dimrin e Vetmise se Madhe, pra mosnenshtrimin e Enverit ndaj diktatit te Moskes! Edhe pse Ismaili sot eshte distancuar nga krijimtaria e tij poetike, duhet thene qe pikerisht nëpërmjet poezive dhe poemave, ai zuri një nga vendet e kryes në sofrën letrare të viteve të Partisë, sofër që mbikqyrej e kontrollohej nga Diktatori. Ishte pikërisht telefonata përgëzuese e Hoxhës për poemën Përse mendohen këto male më 1964, që i jepte vulën e të talentuarit 28 vjeçarit nga Gjirokastra. Dhe kjo për mesazhin e poems, i cili ishte – Vetëm nën udhëheqjen e Partisë, Shqipëria e çoroditur në histori, mundi të gjejë rrugën e saj të shpëtimit. Por përse E.Hoxha telefonte Ismailin dhe jo poetë të tjerë, që thurrnin ditirambe për Partinë dhe të në ato vite. Pikërisht se Ismaili ishte më i talentuari mes tyre dhe i njëjti mesazh tingëllonte patetik në poemat e Llazar Siliqit, Vehbi Skënderit, Fatos Arapit dhe deri diku edhe në “Devoll Devoll”, të Dritëroit. (vijon)

Tymnajë mbi Kadarenë

E përdora këtë fjalë ala-Kadare, e cila edhe mund të jetë në Fjalorin e Ri të shqipes, për të përcaktuar diçka që nuk i ngjan aq shumë mjegullës, por është një lloj mjegulle e nxehtë që del nga zjarre të ndezur e shuar kushedi se ku. Ndoshta disa të vegjël janë ndezur edhe nga vetë Ismaili. Kur lexoj në shtypin shqiptar rreth tij, has në emra profesorësh e studiusis si Sadik Bejko dhe Ndriçim Kulla ose gazetarësh të kallëpit të Myftarajt. Ndoshta ka edhe emra të tjerë, të cilët më kanë shpëtuar në periudhat kur nuk lexoj në internet shtypin tonë. Një artikull të studiuesit e botuesit Kulla lexova dje në Gazetën Shqiptare. Titulli ishte intrigues: Kadareja ndërmjetës i Hoxhës me Perëndimin. Edhe pse e di që abuzohet me emrin dhe veprat e Ismailit, përsëri mora ta lexoja, duke menduar se do mësoja diçka. Dhe vërtet mësova që studiuesit dhe gazetarët shqiptarë jo vetëm nuk njohin Historinë e Shqipërisë dhe të letërsisë shqipe, por nuk dijnë edhe nëse pas vitit 1961 vjen 1962, 1967 apo 1973. Po përse duhet harxhuar kohë të shkruash rreth broçkullave të botuara nga njerëz, të cilët nuk kanë idenë e viteve? Bile si mund t’i shkohet deri në fund një artikulli të tillë? Ajo që më bëri të lexoja deri në fund, ishin pikërisht citimet nga të thënat e viteve të fundit të Kadaresë, që përdoreshin për të sulmuar Kadarenë Dallova mes tyre pasaktësi dhe interpretime të dyshimta, që më bëjnë të shkruaj çka di (dhe që e dinë mirë qindra të tjerë)rreth marëdhënieve të Ismailit me rrethet letrare dhe me ato politike në vitet ’60 dhe ’70. Artikulli i Kullës(që ose është cunguar ose është vijim) fillon me pohimin që në Francë po bëheshin pyetje këmbëngulëse se pse Kadareja nuk udhëtonte në Francë apo në Perëndim. Dhe kjo sipas Kullës para se të ishte përkthyer Kadareja në Francë!! Pyetjet ishin aq të vazhdueshme sa për atë i duhej të merrej vetë Enver Hoxha! Po të pranojmë vitet ala Kulla, këto ngjarje kanë ndodhur rreth gjysmës së dytë të viteve ’60. Në ato vite, regjimi i Hoxhës e kishte humbur plotësisht shpresën se mund t’i bëheshin lëshime nga Perëndimidhe ishte në varësi të plotë të ndihmave kineze, të cilëve ju mjaftonte vendi jonë si një lloj altoparlanti në Europë, për të treguar për të treguar brenda e jashtë se kishin mbështetje nga vende si Shqipëria dhe Rumania, dhe nuk ishin të izoluara në kampin komunist. Përpjekjet për të fituar një status të ngjashëm me atë të Titos kishin përfunduar më 1961, ndaj për të mbetur në fron E.Hoxha kishte zgjedhur rrugën e stalinizmit kinez, të quajtur gjoja “marksizëm-leninizëm”. Në po të njëjtën periudhë, Franca e DeGolit kishte treguar shenja kryeneçësie ndaj amerikanëve duke tërhequr trupat e saj nga NATO dhe duke larguar Shtabin e Alencës Atlantike nga Franca. Ishin vite të një politike franceze më të butë ndaj gjithë vendeve komuniste. Për më tepër, partitë Komuniste në Francë dhe Itali ishin të forta e fitonin një përqindje të lartë në zgjedhjet. Kjo ishte në vija të trasha situata e përgjithshme politke e atyre viteve dhe po t’ju shtojmë edhe lëvizjet studentore të vitit ’68, askush në botë nuk parashikonte si të shpejtë rënien e komunizmit. Ndaj hamendja se Perëndimi interesohej përKadrenë për të hapur “konservën”shqiptarenëpërmjet Francës ose se Hoxha donte t’i lëshonte sinjale Perëndimit nëpërmjet Kadaresë është krejtësisht jashtë historisë europiane dhe botërore të viteve ’60. (vijon)

Bulevardi i fëmijërisë sime

Dje pashë disa foto të bulevardit ku jam rritur. Në ato kohë quhej Lenin e tani i është kthyer emri i vjetër Shën Gjergji. Fotot më befasuan jo për mire edhe pse nuk kam qënë kundër idesë për tu kthyer në shëtitore këmbësorësh. Në fund të fundit, i tillë ka qënë deri në fund të viteve 80. Edhe në orët kur lejohej qarkullimi i makinave, rrallë shihej ndonjë Ifkë e NTSHAP-it, që furnizonte dyqanet ushqimore, karrocat e plehrave si dhe Pandi Këndezka, që me karrocën e dorës merte e shpinte filmat në agjensinë e udhëtarëve. Rrallë kalonin edhe GAZ-et e ofiqarëve apo ato famëkeqët e Degës së Brendshme. E vetmja makinë private që qarkullonte ishte Moskoviçi ngjyrë bezhë i Dr.Polenkës. Ky ishte bulevardi i qetë i fëmijërisë sime, në të cilin vraponim herë me sandale plastike e here me këpucë të zeza, që na futnin ujë. Dyqanet në të cilat futeshim më shumë ishin Bonboneria, Kinkaleria e Demirit dhe Mapo-ja, por si fëmijë të mëhallës ishim të mirëpritur edhe në Berberat e në Llustron e Neke Vërdinit. Më vonë, në vitet 70 filluan rradhët e famshme në dyqanet ushqimore dhe pas shkolle ose në pushimet verore, mbetëm me orë të tëra në dyqanet e bulevardit duke pritur furnizimet me qumësht, djathë dhe zarzavate. Mbrëmjeve bulevardi kishte shumë gjallëri, se shumë njerëz shëtisnin për orë të tëra dhe mund të shihje gjithë qytetin duke nisur nga Sekretari i Parë e deri në Pandi Gjiza dhe Peçi Bajamka. Në atë bulevard kam parë për here të parë Çu En Lain, Vaçe Zelën, Loro Boriçin, Nina Mulën, Ismail Kadarenë, Skënder Sallakun, Sandër Prosin, Nih Çin Çinin, Agim Fagun dhe plot personalitete të famshëm të viteve 60 dhe 70. (vijon)

Vdiq, po na e la Shqipërinë çorbë derri.

Kjo datë nuk kalon pa na e kujtuar Udhëheqësin e Lavdishëm. Edhe pse ka diskutime për datën, kur Haneja solli në jetë shqiptarin që kushtëzoi jetët tona edhe më shumë se prindrit tanë, unë i qëndroj besnik 16 tetorit. Sot, në Itali mbase do e varrosin më në fund nazistin Priebke, por kjo rastësi as e ngre dhe as e njollos figurën e Komandantit tonë. Gjithë historia shqiptare e shekullit të kaluar, u përcaktua nga dy vetë Mbreti dhe Komandanti. I dyti jo vetëm për 40 vjetët që sundoi por edhe 15 vitet e para të pasvdekjes, si dhe këto 13 vjet të shekullit të ri. Personalitete e tjera si Ismail Qemali, Fan Noli, Avni Rustemi, Faik Konica, Mehdi e Mithat Frashëri, Esat Toptani, Mehmet Shehu, Ramiz Alia e të tjerë kanë luajtur role të dorës së dytë. Të sotmit Nano, Berisha, Rama janë thjesht “peshqeshe” të epokës së lavdishme enveriane. Ka raste që më vjen çudi me veten, që sa më shumë lexoj rreth tij, aq më tepër më mjegullohet karakteri dhe cilësitë e tij. Duhet pranuar që është një figureë tepër komplekse dhe mungojnë librat objektivë të shkruar nga njerëz që e kanë njohur shumë mirë. Diku në blog kam shkruar rreth 100 pyetje rreth tij, por kur I mendoj, jo vetëm nuk jam në gjendje t’ju jap sot përgjigje, por mbase duhen shtuar edhe 100 të tjera. Dikush mund të më pyesë se ç’dobi ka, por më duket e papranueshme për veten, të mos njoh thellë se ku kam jetuar dhe në ç’kohë kam jetuar dhe për të njohur këtë duhet të mësoj më shumë të vërteta rreth Komandantit. I Lavdishmi shkatërroi shumë jetë. Sigurisht, që përmirësoi edhe shumë jetë njerëzish, sepse nën asnjë lloj pushteti, edhe në atë më të keqin, nuk mund të shkatërrohen të gjithë. Kjo dhe jo vetëm trushpëlarja spjegon pse ka nga ata që e kujtojnë me mall. Më e keqja është se la pas jo vetëm një strukturë shoqërore dhe ekonomike anormale, por edhe një mënyrë të të bërit politikë me prapaskena e likuidime. Shqipëria do kohë të marrë veten nga trauma e rëndë që kaloi për 45 vjet. Do duhen të paktën edhe 45 vjet të tjerë, që përkojnë me 127 vjetorin e lindjes të atij që nuk deshte të merrte nga ditët tona. I mjaftonin jetët!

¨¨Statusi¨¨ i arkitektit

Pikërisht në tetor të dhjetë vjetëve më parë, hasa në togfjalëshin “statusi i arkitektit”. Bisedoja në Tiranë me një kolegen time për gjendjen e arkitekturës dhe të arkitektëve shqiptarë dhe papritur ajomë tha “Cdo gjë do jetë ndryshe sa të miratohet statusi i arkitektit”. E pyeta se ç’kishte të bënte statusi i arkitektit me ndryshimin e gjendjes së arkitekturës, qoftë nga ana teknike, por edhe nga ana e biznesit dhe kolegia, më me përvojë se unë, më pa e çuditur si për të më thënë ‘ti nuk ja paske idenë!” Kanë kaluar kaq vite dhe nuk kam pyetur më nëse është miratuar apo jo Statusi I Arkitektit, sepse më është dukur një gjë absurde. Vite më vonë hasa në një nëpunës, të krekosur, të cilin pasi e pyeta për emrin shtoi edhe që “kishte statusin e nëpunësit civil”. Kisha dëgjuar për “statusin e ushtarakut”, atë të veteranit, të policit e ndoshta në Shqipëri ka edhe plot statuse të tjerë, të miratuar ose në miratim e sipër. Të them të drejtën, më ka ardhur zor ta pyes, kur qethem, berberin tim në Korçë, nëse gëzon “statusin e berberit”. Po le të kthehem në profesionin, që ushtrova për një kohë në atdhe, pa patur statusin.Më duhet të shkruaj disa rrjeshta, për arkitektët e rinj, që sa kanë hyrë në rrugën e profesionit. Kam ndjekur me shqetësim dhe jam shprehur edhe në shtypin shqiptar për dy probleme që lidhen me arkitektët e posadiplomuar. E par është cilësia e shkollave shqiptare të arkitekturës, të cilat për shumë arsye kanë vuajtur nga mungesa e traditës, e kuadrit dhe e programeve bashkëkohore mësimore. E dyta dhe që ka pasur mundësi të kontrollohet, ka qënë numuri i studentëve, të cilët studiojnë arkitekturë në universitetin publik dhe në ato private në Tiranë. Në mënyrë të papërgjegjshme për të mos e quajtur të poshtër, këto universitete për të fituar sa më shumë e sa më shpejt, kanë abuzuar me endrrën e të rinjve, që një ditë të ushtrojnë profesionin e nderuar të arkitektit.Nisur edhe nga një bum projektesh e ndërtimesh në Shqipëri në fund të shekullit të kaluar dhe në fillimet e shekullit të ri,qindra familje shqiptare kujtuan se mund të kishin bijtë e tyre projektues. Dhe askush, as Ministria e Arsimit apo ajo e Ekonomisë nuk orientuan njerëzit e interesuar se cilat janë mundësitë e punësimit të arkitektëve në të ardhmen. Ka vite të tëra që të rinjtë e diplomuar nuk gjejnë dot punë dhe përsëri vazhdon prodhimi i mbi 500 arkitektëve të rinj në vit, pa llogaritur këtu ata që diplomohen jashtë. Janë mbi 5 mijë të diplomuar vetëm në këto 13 vjet, që ju shtohen mijra të tjerëve të diplomuar 30 vitet e fundit të shekullit të XX-të. Vërtet, probleme me punësimin e arkitektëve ka edhe Italia, që ka numurin më të madh të tyre për banorë se gjithë vendet e zhvilluara Europiane, por në këtë masë dhe me këtë cilësi të dobët, që shkollohen tek ne, besoj se nuk gjenden as në ish-republikat sovietike të Azisë. Shkolla shqiptare e arkitekturës ka qënë e dobët për shkak të sistemit diktatorial, por të ashtuquajturat katedra të arkitekturës në universitetet private, ku japin mësim kolegët e mij të dalë nga Universiteti i Tiranës, janë edhe më të dobëta. Kalimthi këtë e kam konstatuar nga kontaktet e pakëta që kam pasur në Shqipëri me arkitektë të sapodiplomuar. Pjesa dërmuese e tyre jo vetëm do e kenë vështirë të punësohen apo të licensohen, por ndoshta nuk do kenë kurrë fatin të projektojnë. Për të mos folur për të pasur “statusin magjik”, që as të bën arkitekt dhe as të mbron dot nga lukunia e të talentuarve dhe të patalentuarve!

Delenxhinjte

E vura këtë titull se doja të shkruaja për ta dhe në çast kuptova, që nuk ja di kuptimin fjalës. Po tani nuk kam ndërmend ta ndryshoj dhe do shkruaj për atë kategori njerëzish, të cilët i mendoj si të tillë. (Në mendje e kam patur si punë zhambazë bagëtish, por mbase është ndonjë fjalë turke që nuk ka lidhje me bagëtitë e imta e sidomos me të urtat dele.) Një miku im, kategorinë për të cilën po shkruaj, i quan tregëtarë lëkurësh. Mos e tjerr shumë gjatë do filloj "t'i sulmoj me gjithë frymën e ambicies sime personale"! Po sa bëhem të nis sulmin, më vjen zëri i një të njohurit tim që më thotë "Po ç'ke o me delenxhinjtë? Të gjithë armiq do i bësh? Do vijë një ditë që do kesh nevojë e do trokasësh në një delenxhi-derë." Po edhe pse mund të vijë një ditë e tillë, unë do parapëlqeja të mos trokisja në atë derë, se sa të humbas lirinë e të thirrurit delenxhiun, me emrin që i takon. Nuk e di nga se më vjen kjo dëshirë "perverse", por ja që të tillë e kam dhe nuk jam në gjendje të përqëndrohem në anët pozitive të delenxhiut dhe të jetoj i lumtur duke thithur të njëjtin ajër pranë tij. Po kërkoj në mendje ndonjë personazh të letërsisë sonë dhe botërore, që përmbledh me saktësi natyrën e tij por nuk po sjell dot ndërmend. Delenxhiu psh është edhe intrigant por Jagon nuk e quajmë dot delenxhi. Nuk mund të quajmë as Tartufin, ndonëse delenxhiu është edhe mashtrues. Hipokrizia është pjesë e karakterit, por nuk mund të themi që Uriah Hipi është "delenxhi par excellence". Po të hidhem në delenxhinjtë që kam njohur gjatë jetës, besoj se duhet të bëhet një listë e gjatë, ndaj është e mira të heq të vdekurit, krushqit, klerikët, farefisninë, politikanët, kolegët dhe mësuesit. Të përqëndrohem në disa tipikë syresh, ose në të kundërt do më duhet t'i thërres me "sodonime"(Kjo e fundit do më bëjë të fitoj vetë statusin kandidat delenxhi ndaj po e skartoj.) E shoh që lista po ngushtohet se në të nuk mund të përfshihen as Juli e Ilir Mashtruesi për shkak të statusit të tyre(jo atij të të përndjekurit), as Ilir "Uriah Hipin" dhe as avokatin Syrja, "që humbi gjyqin po fitoi të drejtën e ankimit". (vijon)

Cmimi Nobel për letërsinë

Sivjet u fitua nga një shkrimtare e vendit ku jetoj, nga e cila jo vetëm nuk kam lexuar asnjë rrjesht, por as e kam dëgjuar si emër. Sigurisht, kjo nuk ja ul vlerat kanadezes dhe aq më pak çmimit Nobel, që mbetet më i rëndësishmi në letërsi. Nuk di nëse Ismaili kishte shpresa në këtë "vit ters 13", të merte të shumëpriturin çmim, por në Shqipëri dhe në rrethet shqiptare dukej se pritej me ankth. Diku kam shkruar, që Kadaresë nuk ka për t'ju dhënë Nobeli, sepse nuk përmbush kriteret, e lëna nga i ndjeri Alfred. E megjithatë, edhe unë nuk mund të them që jam 100% i sigurt. Këtu dua të shkruaj se ç'mund të ndryshojë në jetën apo në imazhin e shqiptarëve çmimi Nobel në letërsi, po qe se një ditë jo të largët do i jepet Kadaresë. ASGJE! Veç kënaqësisë që do na sjellë, si shqiptarë, që kemi mes nesh edhe një shkrimtar të konsakruar mes më të mëdhenjve, asgjë tjetër nuk do ndryshojë në jetën, por edhe në paraqitjen tonë në botë. Mbase, për dy tre muaj, politikanët mund ta përdorin në bisedat me të huajt dhe kaq. Të gjithë do vazhdojnë të shohin Shqipërinë edhe shqipëtarët, sikundër i kanë parë deri më sot. Psikologjikisht, mendoj se ne shqiptarëve na vlen më shumë mosdhënia e çmimit sesa dhënia e tij. Dhe jo vetëm se na plotëson atë dëshirën e mbrapshtë për të parë mossuksesin tek anëtari i të njëjtës bashkësi, por kryesisht, se mund ta përdorim ditë e natë si shenjë të padrejtësive e komploteve, që na janë bërë në jetë të jetëve. Europa "kurvë", fqinjët shovinistë dhe tani edhe vikingët e kryqëzuar me serbë!

U largua edhe një Rilindas.

Mëngjesi i sotëm u hap me një lajm të hidhur. U nda nga jeta historiani prof. Koli Xoxi, babai i shokut tim Robin. Hapa shpejt në internet disa gazeta shqiptare, kureshtar se ç'shkruanin për Kolin, por nuk gjeta gjë. Mbase ndonjë ish-student apo koleg i tij do shkruajë këto ditë, se nuk pres të ketë shkrime të njerëzve të llojit të profesorit. Ata njerëz janë të pakët ose janë në zhdukje e sipër në Atdhe. E quajta Koli Xoxin Rilindas,(edhe pse sot abuzohet me këtë term) për filozofinë dhe karakterin e tij. Ishte intelektuali i mençur dhe me zemër të madhe, që nuk "honepste" padrejtësitë dhe gënjeshtrat. Këto cilësi i kishin sjellë jo pak probleme në jetë, deri sa përfundoi karrierën e tij të mësimdhënies jo në katedrën e Historisë, ku kishte qënë për dekada, por në shkollën 8-vjeçare të Divjakës. Kishte qënë pjesë e antarëve të partisë së organizatës Universitetit, të goditur në fund të viteve '60 nga Nexhmije Hoxha e "kompania bella". Vite më vonë, e patën rikthyer pranë Akademisë së Shkencave, duke ja njohur cilësitë e tij prej studiuesi të zotë e shumë prodhimtar. Edhe pse kam biseduar rrallë me të, më kanë rënë në sy jo vetëm kultura dhe ndershmëria intelektuale, por dhe një lloj stoicizmi. Ishte i zoti, i ndershëm dhe i papërkulshëm Koli! U largua kur kishte mbushur 90 vjet e kishte bërë shumë për familjen, miqtë dhe Shqipërinë. Prehu tani profesor!

Shprese e rreme

Një fjali e një personaliteti ka fuqinë të ngjallë shpresat më të mëdha si dhe t'i përmbysë ato. Kjo e fundit, më ndodhi pasi lexova një fjali të Nolit, shkruar 98 vjet më parë. Ishte pjesë e një shkrimi lavdërues per ate që 7-8 vjet më vonë, do bëhej armiku numur një i Hirësisë, Mbretin e ardhshëm të shqiptarëve. Zhgënjimi nuk ka të bëjë me karakterin e Nolit, i cili nuk kishte se si të dinte më 1915, se ç'cilësi do shfaqte më vonë Ahmet Zogolli. Ka të bëjë me një përcaktim të shpejtuar të Uratës, që hodhi në erë ëndrrat e mia e ndoshta e shumë të tjerëve. "Ky djalosh i imët e i gjatë me flokë të verdha, nuk ju ngjet malësorëve të egër, por duket më shumë inglis ose skandinav." E kishte bërë këtë qëllimisht Noli nga Amerika, për të ngjallur shpresat e vegjëlisë, apo për t'ju thënë Fuqive të Mëdha që ne kemi aftësi shtetformuese dhe nuk jemi një vend me njerëz të egër, këtë nuk kemi për ta mësuar kurrë. Ajo ç'ka është dëshpëronjëse, është fakti që ne kemi patur në krye një skandinav për gati 20 vjet dhe për më tepër beqar gjithë dydekadshin. Beqar dhe zuzar. Dihen një pjesë e mirë e aventurave të mbretit, si dhe vazhdimisht është folur për pasardhës ilegalë të tij me zonja të nderuara të oborrit mbretnor. (Nuk e kam fjalën në thashethemet e shtypit rreth atësisë së Kristaq Ramës, por për shumë emra të tjerë të përfolur si bij e bija të Zogut në Tiranë e Korçë, 70 -80 vjet më parë.) Pra skandinavët (si alienët) kanë qënë gjithnjë mes nesh dhe përsëri nuk mundëm të përparonim. A është kjo pjesë e një plani të madh eksperimentimi të jashtëtokësorëve për të ardhmen e Njerëzimit? Nuk kam se si ta di. Veç ndjehem thjesht i zhgënjyer. Nga një fjali e shkruar pa u peshuar mirë nga më i mençuri i shqiptarëve të qindvjeçarit, që shkoi.

Nga Hil Mosi ne Ardit Konomi

Nga Hil Mosi në Ardit Konomi Intelektuali patriot Hil Mosi ka qënë në prefektët e parë të Korçës. Bile edhe pa u krijuar shteti shqiptar. Ndër meritat që i atribuoen, është krijimi i të parës shoqëri kulturore-sportive "Vëllazëria" më 1909, që ishte e para në Shqipëri si dhe organizoi shumë veprimtari kulturore e sportive, në një qoshe të prapambetur të Perandorisë Otomane. Hil Mosi ishte shkodran, por la gjurmë në qytetin tonë. Deri në fund të vitit 1944 edhe shumë prefektë të tjerë kanë kaluar në qytet. Edhe pse unë nuk kujtoj ndonjë syresh, duhet të ketë patur mes tyre edhe njerëz të tjerë të shkolluar e të përkushtuar. Fotot e të gjithë prefektëve janë sëritur në hollin e Prefekturës(ish-Komiteti i Partisë). Pas vitit '90, institucioni i Prefektit u rivendos në sistemin administrativ shqiptar dhe emra të tjerë të emëruarish nga Pushteti Qendror u bënë prefektë. Më kujtohet njëri prej tyre, një bashkëqytetar i Hil Mosit, i cili si gjurmë la disa anekdota erotike dhe një lloj arratie në marsin e 1997. Quhej Pjerin Kiri. Prefekti që largohet është një farë Andrea Mano, i pazoti dhe i korruptuar, ndërsa prefekti i ri quhet Ardit Konomi. Nuk do i kisha shkruar këto rrjeshta, po qe se emri i prefektit të ri nuk do më kishte ngjallur ndonjë kujtim. Pikërisht dy vjet më parë hasa në këtë emër, në një diskutim në Fejsbuk, rreth mundësisë të kandidimit për Presidente të Shqipërisë, të një bashkënxënëses sime të quajtur Shpresa Prifti(Kureta). Ishte një nismë e nisur pa ndonjë shpresë, por për të provuar se sa gati ishte shoqëria shqiptare të mirëpriste lëvizje të tilla politiko-shoqërore në internet. Në janar të atij viti, pranvera arabe kishte nisur e ishte "galvanizuar" pikërisht në Internet. Në grupin e njerëzve në FB, që mernin pjesë në atë diskutim, pati tre (të antarësuar pa dijeninë e tyre prej miqve të tyre), të cilët shprehnin hapur pakënaqësinë, për marjen e postimeve që bëheshin. Pasi dy të parat(dy mësuese) ishin sqaruar se nuk ishte nevoja të protestonin duke thirrur, se ishte fare e lehtë të largoheshin nga grupi dhe nuk mernin më postime, u shfaq me shumë zhurrmë emri i Prefektit të sotëm. Me sa më kujtohet, ju drejtova që sa të deklaronte me të madhe para 300 vetëve "se sa gomar ishte", ishte më e lehtë me një klik të largohej nga grupi ku e kishte anëtarësuar një shoku i tij. Pas postimit tim , filloi një lumë fyerjesh dhe histerizmi ndaj u interesova më tej se kush ishte ky njeri. Mësova që ishte një jurist nga Korça ,djali i dy të njohurve të mij. Diskutimi nuk u mbyll menjëherë deri sa pas kërcënimesh se do më hidhte në gjyq ose se do nisej për në Toronto "për të më bërë namin", mendova se ishte e kotë të meresha me të. Bëhej fjalë për një produkt të politikës e medias shqiptare, që fliste me gjuhën e Ramës e të politikanëve të tjerë bastardë shqiptarë, e mbi të gjitha nuk kishte as idenë e sistemit juridik dhe aq më pak të etikës së sjelljes në publik. Sot, kur mësova që është prefekti i ri i Korçës, më erdhi edhe njëherë më tepër keq për qytetin tim. Kuptova edhe motivet e histerizmit të Konomit dhe rrahjes të gjoksit, "që në Shqipëri ka djem e vajza, që mund ta bëjnë ndryshime e nuk ka nevojë të na jepni mend ju nga jashtë". A mund të ketë gjetur Ardit Konomi, mendtë që nuk i kishte në tetor 2011? Në Shqipëri gjithshka është e mundur. Ndoshta pushteti të bën edhe me mend. Nuk ishte kështu një shekull më parë, kur Hil Mosin e vinin Prefekt, pikërisht se i kishte.