Ortodoksët komunistë ishin komunistë ortodoksë?

Duket si e palogjikshme të kërkosh një marëdhënie mes besimtarëve të krishterë ortodoksë dhe komunistëve, por historia jonë dhe ajo e vendeve të tjera të Europës Lindore ka treguar se nuk është një kërkim tërësisht absurd. Nuk ka pse të kërkosh rregulla ose ligjësi, sepse historia e komunistëve shqiptarë është një histori e shkurtër dhe njëkohësisht shumë e çuditshme, ndaj duhet të jetë e vështirë për tu krahasuar me bullgarët, rusët, grekët, rumunët apo sërbët dhe maqedonasit.

Komunistët shqiptarë ishin komunistë shqiptarë dhe ndoshta pjesa më e madhe e tyre nuk ishte e ndërgjegjshme se ç’ishte komunizmi dhe nëse vuloste ky botkuptim identitetin e tyre. Në këtë shënim dua të merrem kryesisht me komunistët që u bënë me vetdije të tillë, pa u marrë pushteti nga Partia Komuniste Shqiptare.

Në Historinë zyrtare të përpunuar disa herë nga Instituti i Nexhmijes, komunizmi në Shqipëri quhet “ i hyrë“ me formimin e Grupit Komunist të Korçës më 1929. Deri në atë kohë kishte patur parti dhe organizata të majta si “Partia e Popullit” dhe “Bashkimi”, por nuk bëhej fjalë për njerëz me pikpamje të mirëfillta komuniste. Të parët që i thanë vetes “jemi komunistë“ ishin një tufë me të rinj korçarë, të cilët kishin bërë nga pak kurbet dhe dinin se ç’ndodhte në rrethet e punëtorëve në vendet e zhvilluara të botës. Thuajse asnjëri prej tyre nuk kishte qënë komunist “i pagëzuar” në ndonjë parti të madhe europiane. Asnjë prej tyre nuk kishte qënë në Bashkimin Sovjetik. Ishin bërë komunistë duke lexuar gazetat dhe “literaturën komuniste”, që kishte sjellë Sotir Vullkani fshehurazi. Nuk është shumë e qartë se në ç’gjuhë ishte “literatura” dhe kush ja u përkthente se këpucari Miha Lako, hekurxhiu Pilo Peristeri, Titanët, gurgdhëndësi Kiço Shamblli dhe shumë komunistë të tjerë të Grupit Komunist të Korçës nuk dinin ndonjë gjuhë të huaj.

Komunistët e Korçës ishin një lloj “prototipi” se si do ishin më vonë shumica e komunistëve shqiptarë. Njerëz me pak shkollë, me shumë pak dije rreth filozofisë dhe ideologjisë komuniste, ndaj dhe lehtësisht të përdorshëm nga krerët e tyre. Bije në sy se thuajse të gjithë ishin nga familje të krishtera ortodokse edhe pse Korça kishte gjysmën e popullsisë të fesë myslimane. Duket që më shumë se një organizatë, Grupi Komunist ishte një lloj “tarafi” miqsh dhe kushërisnjsh të lidhur më shumë nga afëria e dyqaneve dhe shtëpive. Ishte që në formim tepër i mbyllur që binte në kundërshtim me internacionalizmin proletar, se nuk ishte në gjendje as të “hapej” në lagjet e tjera të qytetit e jo më në viset e tjera shqiptare. Vërtet që ndikonte fakti që propaganda komuniste dënohej me ligj, por regjimi i Zogut nuk ishte një diktaturë e mirëfilltë e djathtë dhe ligji nuk parashikonte dënime të rënda për të pasur një lloj “izolimi” të tillë.

Në vitet ’30 komunistët korçarë e shtrinë ndikimin e tyre në disa organizata si “Shoqëria Puna” dhe “Rinia Korçare”, e para e natyrës sindikaliste dhe e dyta kulturore-sportive. E para arriti të fitonte edhe shumë vende në këshillin bashkiak në zgjedhjet e vitit 1937 dhe si rrjedhojë Koçi Xoxe i Grupit Komunist u zgjodh nënkryetar i Bashkisë së Korçës. Tek e dyta, një pjesë e mirë e anëtarëve ishin kthyer në “ateistë“ dhe ishin të vendosur të mos “vinin kurorë“ kur të martoheshin dhe mos pagëzonin fëmijët. Vetëm ndonjë individ i veçantë e mbajti premtimin, se gjithë të tjerët nën trysninë e familjeve u martuan me prift dhe i pagëzuan fëmijët.

(vijon)