Dështimet e qeverive (fund)

 (vijim)

Shpenzimet stërmëdha për luftën janë në themel të dështimeve të qeverive. Të gjitha shpenzimet gjithnjë në rritje për mbrojtjen do cënojnë pjesët e tjera të buxhetit, mes tyre shëndetsinë dhe arsimin, gjë që solli edhe dështimet e mëdha në përballjen me Covid-19. Ka një relacion që nuk vihet në dukje mes përqindjes së shpenzimeve për mbrojtjen dhe përballjes së pandemisë. Më keq kanë qënë Amerika me respektivisht rreth 4% të buxhetit për luftën, Britani me 2.2%, Franca me 2.1%, Italia me 2%. Më mirë e luftuan Japonia që shpenzon vetëm 1% dhe Gjermania me 1.4% (edhe kjo p[rqindje në sajë të presionit shumë të madh të Trump, se më parë Gjermania shpenzonte më pak.)

Dështimet gjatë pandemisë ishin pasojë e drejtpërdrejtë e problemeve të sistemeve shëndetsore dhe atyre të kërkimit shkencor në vendet e zhvilluara. Një pjesë e tyre lidhen me mungesën e fondeve, por një vend kryesor ze edhe keqpërdorimi i fondeve të arsimit dhe shëndetsisë në të gjitha vendet e zhvilluara. Buxhetet janë të mbushura me programe pa vlerë, të cilat janë siguruar nga institucione të ndryshme në varësi të lidhjeve që kanë me qeveritarët. Në vende si Italia shumë fonde përfundojnë në xhepat e qeveritarëve të korruptuar.

Por edhe qeveritë e djathta, të cilat kanë si bazë ideologjike inisiativën e lirë private dhe qeveri dhe programe qeveritare më të kufizuara kanë dështuar po njëlloj dhe në disa drejtime edhe më keq. “Sëpata” e qeverive të djathta bie kryesisht mbi arsimin e shëndetsinë dhe programet e tjera si ndihma sociale. Nuk ka asnjë parti konservatore në botën e qytetëruar që të kërkojë uljen e buxheteve për mbrojtjen ose për rendin.

Duket si një “qorrsokak”, se alternativat e tjera janë shtetet autoritare ose më keq akoma Diktaturat, të cilat në disa drejtime duken më efikase sepse përdorin mënyra të ashpra për realizimin e programeve qeveritare dhe kanë më shumë centralizim. Për shembull udhëheqës si Putin apo Xi i Kinës qeshin me paaftësinë e Bajden për të realizuar një dalje nga Afganistani pa kaos, por shtetet dhe qeveritë e tyre janë shembulli më i keq se si duhet të qeverisen bashkësitë e njerëzve në vende të caktuara.

Eshtë sigurisht shumë e vështirë të gjesh receta për qeverisje të mirë duke nisur me formimin e institucioneve, raportet mes centralizmit dhe fuqive të pushtetit lokal, kriteret fiskale për nxitjen e  ekonomisë, rëndësinë e programeve sociale dhe arsimimit e të tjera plot. Institucionet nga më të fuqishme studimore në botë nuk kanë arritur të sugjerojnë modele të sakta e të qëndrueshme, sepse jo vetëm që lundrohet në “ujra të panjohura” dhe vazhdimisht të ndryshueshme, por edhe se është e vështirë të edukosh njerëzit me të njëjtën qëndrim ndaj lakmisë, egoizmit, sakrificës për tjetrin, respektit për ]ka është e përbashkët dhe vizionit ndaj të ardhmes. Edhe në shoqëritë më të vogla dhe më homogjene, si dhe të zhvilluara si janë vendet skandinave, Zvicra, Taivani apo Singapori, që konsiderohen më të suksesshme, dështimet e qeverive nuk janë të rralla.

Dështimet e qeverive mbartin edhe rrezikun e madh të zhgënjimit të njerëzve nga demokracitë liberale dhe pjesë të caktuara të shoqërive të orientohen gjithnjë e më shumë ndaj ekstremeve të majtë e të djathtë. Eshtë di]ka që ndodhi në masë në vitet ’20 të shekullit të XX-të, por nuk është e pamundur, që të ndodhë në vende të caktuara edhe në periudhën që po jetojmë. Fitorja e Trump më 2016 dhe revoltat e krijuara në Amerikë pas humbjes së tij në fillim të këtij viti ishin shenjat më flagrante të rrezikut që i vjen vendeve perëndimore nga mungesa e efikasitetit të qeverisjeve.

Në Itali ky rrezik ishte më i madh para 4-5 vitesh por revoltimi ndaj qeverisjes së keqe u kanalizua në lëvizjen “Cinque Stelle”, e cila e shpëtoi vendin nga mundësia e një përmbysje sociale nga ekstremi i djathtë. Edhe “Cinque Stelle” dështuan në qeverisje sepse si e përmenda më sipër nuk ka receta të sakta për të qeverisur mirë, por shërbyen si sinjal që Italianët duhet të marrin masa për të shpëtuar demokracinë.

Mot janë zgjedhjet e përgjithshme në Brazil, të cilat rrezikojnë të kthehen në burim trazirash të ngjashme me ato të 6 janarit në Uashington. Demokracitë e Amerikës Latine mbeten më të brishtat. Por ato që do tregojnë se sa e qëndrueshme është demokracia liberale në botë, janë zgjedhjet e ndërmjetme të vitit 2022 në Shtetet e Bashkuara. Nëse Trumpizmi do fitojë në ato zgjedhje, rreziku i përhapjes edhe më shumë i modeleve populiste në Europë dhe në botë do jetë edhe më i madh. Dështimet gjatë pandemisë, kufizimet e lirive për shkak të saj, nëse shoqërohen edhe me një rënie të ndjeshme të ekonomisë mund të sjellin ndryshime negative shumë të mëdha me të cilat bota e zhvilluar do përballet në vitet ’30 dhe ’40 të këtij shekulli.