C’fshihet pas “kartabiankës” ndaj arkitektëve të huaj?

 Para disa muajsh, një postim i kryeministrit Rama në fejsbuk, i pasqyruar edhe në shtyp, të risjell në mendje diçka, që disa nga qytetet tona e vuajnë prej shumë vjetësh- Angazhimin në mënyrë të vazhdueshme të disa firmave të huaja arkitekturore.

Rama, shkruante për ndjekësit e tij, se Muzeu Mesjetar i Korçës ishte nominuar në konkurimin e ArchDaily, si kandidat për të fituar çmimin “Ndërtesa e vitit 2017”. Nuk bëhet fjalë për një dizinformim nga vartësit e tij, por për një shtrembërim të së vërtetës nga kryeministri i vendit , për të reklamuar një vepër të Rilindjes Urbane dhe më shumë akoma, për të justifikuar “ushqimin” me një numur rekord projektesh të një firme gjermane (Bolles +Willson), që jo vetëm nuk është mbi mesataren në vendin e saj, por sidomos me projektet e realizuara në Shqipëri, ka treguar se është nën nivelin mesatar të studiove shqiptare.

Sjellja e arkitektëve dhe urbanistëve  të huaj, lidhet me emrin e Edi Ramës, kur ishte kryetar bashkie. Nuk është ide e keqe, për disa arsye:

E para, se sjell eksperiencën shumëvjeçare të studiove të perëndimit, një eksperiencë, që nuk kishte sit a kishin studiot tona, për shkak të izolimit të Shqipërisë.

E dyta, se për vetë natyrën e ekonomisë së tregut dhe të globalizmit, nga konkurimi i ideve të ndryshme arkitekturore dhe urbanistike, mund të përfitohet gjithnjë zgjidhja më e mirë për qytetet tona.

E treta, filozofia arkitekturore e të huajve ndryshon nga ajo, që është mësuar gjatë 50 viteve të fundit në Shkollën Shqiptare të Arkitekturës, për vetë faktin se bazat e saj u ngritën duke u mbështetur në shkollat e Europës Lindore.

Por si çdo dukuri pozitive edhe kjo ka “a priori” të metat e saj, që lidhen me vështirësinë për të tërhequr studio shumë të njohura, sepse vetë investimet në Shqipëri janë relativisht të vogla dhe gjithashtu tregu i ndërtimeve nuk është gjigand. Bashkë me të ekziston edhe rreziku i cilësisë të projekteve. Kush ka punuar në studio të europiane apo të Amerikës së Veriut e di se jo të gjitha projektet trajtohen me të njëjtin seriozitet. Projektet e vendeve në zhvillim, për vetë faktin se kanë një oponencë profesionale dhe ligjore më të dobët, punohen disi “shkel e shko”.

Ka edhe një të metë të madhe ekonomike, sepse lejon , që paratë, që shpenzohen në projektim të shkojnë jashtë ekonomisë sonë.

Por të gjitha anët pozitive dhe negative do balancoheshin nëse do kishte një veprimtari normale të tregut në projektim.

E vërteta është ndryshe. Rama vazhdimisht ka favorizuar të huajt dh e veçanërisht gjatë periudhës të të ashtuquajturës “Rilindje Urbane”. Arkitektët e huaj të preferuar të kryeministrit marrin jo vetëm projektet e mëdha publike, por edhe investitorët privatë “detyrohen” të bëjnë projektet në këta arkitektë.

Shembulli më tipik është arkitekti australian Pitër Uillsën, bashkëpronari i firmës gjermane “Bolles + Willson”, i cili ka pasur “kartabianka” për të projektuar në Tiranë dhe Korçë.

Ka diçla tepër të dyshimtë në lidhjet e firmës me kryeministrin, pasi pavarësisht nga projektet e saj mesatare mç botë, i janë dhënë pa konkurs vepra që nisin me plane rregulluese dhe vazhdojnë me muzeume, rikonstroksione teatrosh, parqe lorjash për fëmijë, biblioteka, stadiume, ndërtesa qeveritare, zona rekreative etj. etj. Mbi të gjitha, në Tiranë dhe në Korçë, investitorëve privatë ju kërkohet të bëjnë projektet në këtë firmë, siç është rasti i shtesës 35 katëshe të hotel Tiranës dhe disa banesave shumëkatëshe në Qendër të Korçës.

Rrallë gjen në Europë, studio projektimi, që mund të sigurojë projekte të një larmie të tillë. Në përgjithësi edhe ato më të shquarat kanë një sektor të caktuar të projektimeve.

Duke marrë në konsideratë edhe dështimin e disa projekteve të saj, diskutimet që kanë shoqëruar disa projektet të tjera dhe reklamën, që i ka bërë vetë kryeministri bashkë me disa anëtarë të qeverisë, projektuesit Pitër Uillsën. të le të dyshosh, se ka një mekanizëm të dyshimtë “korrupsioni” pas tij. Nuk është e pamundur, që nëpërmjet arkitektit dhe shumave të majme , që ai merr (shumë më të larta se sa tregu i projektimeve në Shqipëri), të kalohen një pjesë e parave publike në xhepat e qeveritarëve pa zhurrmë dhe pa lënë gjurmë. E njëjta skemë mund të përdoret edhe për ndërtimet private. Në të kundërt nuk ka se si të spjegohet “orientim-detyrimi” nga qeveritarët, që projektet të bëhen nga Pitër Uillsën. Një veprim i ngjashëm dënohet ashpër nga ligji në vendet me demokraci të zhvilluar.

“Rilindja Urbane” ka shumë cene nga logjika ekonomike mbi të cilën është bazuar dhe deri në mënyrën se si është zbatuar në qytete të ndryshme të Shqipërisë.

Përdorimi në shumicën e projekteve, i vetëm të dy-tre studiove të huaja është njëri nga aspektet e saj negative.

E keqja është se për korrigjimin e “projekteve të papërgjegjshme” do duhet shumë kohë dhe fonde të konsiderueshme për qeveritë e së ardhmes.