135 vjet nga botimi i poemës madhore shqipe

Më 1886 u botua në Bukuresht për herë të parë poema më e madhe dhe e rëndësishme e letrave shqipe “Bagëti dhe Bujqësi” e poetit kombëtar Naim Frashëri. Të gjithëve na ka emocionuar, na ka bërë të mendojmë, të ndjehemi krenarë, të krijojmë në mendje vende që nuk i kemi parë dhe ndoshta nuk ekzistojnë më ose nuk kanë ekzistuar kurrë. Tek ajo vepër mishërohet gjenialiteti i poetit të dashuruar me vendin e tij.

Për ta lehtësuar shënimin nga patetizmi dhe për ta qorrollisur në skërkat e teorive të konspiracionit, më duhet të them se herë herë kam menduar se mos ndoshta pas vargjeve të frymëzuara të Naimit ka pasur edhe mesazhe të koduara për ata që i lexojnë dhe i kuptojnë, ose të tjera kuptime dhe nënkuptime, që ju kanë shpëtuar studiuesve të letërsisë dhe historisë, ose që i janë fshehur qëllimisht popullit.

Vargjet që më kanë shtënë në të tilla mendime të shtrembërta janë ato shumë të njohurat:

                                …Do të këndoj bagëtinë që mbani ju dhe ushqeni

                                O vendthit e bekuar ju mendjen ma dëfreni!

Dyshimi i parë që më ka lindur kohë të shkuara ka qënë: Pse Naimi ka përdorur foljen “dëfreni”? E ka patur të lidhur me zbavitjen e mendjes, që është njëkohësisht e shpirtit? Ka qënë ai dëfrim i një natyre serioze dhe të çiltër apo dëfrim lozonjaro-qesharak? A mundet që diçka e bekuar nga qiejt të të dëfrejë mendjen?

Të gjitha këto pyetje më shpien në dyshimin e madh, që Naimi do të thotë se Shqipëria është një vend i bekuar nga Perëndia, me shumë bukuri natyrore, por…diçka ka brenda saj që bën “t’i dëfrehet mendja”. Dhe ç’mund të jetë tjetër veç atyre, që ai i përmbledh në një emër të vetëm në numurin njëjës – Bagëti. Pra mendjen e poetit të madh nuk e dëfrejnë thjesht “vëndthet e bekuar”, sepse vetë ato mund të sillnin të tjera ndjenja dhe jo dëfrimin. Eshtë pikërisht lidhja e çuditshme, ose më mirë lidhja e spërdredhur midis Vendit dhe Bagëtisë, që e sjell këtë. Vendi është i bekuar, por jo e bekuar duket të jetë Bagëtia.

Po cila është Bagëtia e Naimit, të cilës ai do t’i këndojë? A janë vërtet vetëm dhentë e dhitë e asaj kohe, (pasi dihet që lopët ishin shumë të pakta ndërsa buajt në Myzeqe numuroheshin me gishta)? Për më tepër poema nuk ngjason aspak me një doracak zooteknik. Mos ndoshta të tjera qënie përfshihen në Bagëtia? Këtu imagjinata më ka shpënë në idenë se vëllezërit Frashëri jo vetëm ishin tepër të rrallë dhe të jashtëzakonshëm, por ata edhe mund të kenë udhëtuar në kohë. Në mos të tre, dy më të vegjëlit me siguri ja kanë arritur. Dhe këtë e vërteton traktati filozofik i Samiut “Shqipëria ç’ka qënë, ç’është dhe ç’do të bëhet”. Një vepër e tillë nuk mund të shkruhej nëse Samiu nuk kishte udhëtuar në kohë në Shqipërinë e rreth vitit 2050.

Ose Samiu diçka i ka treguar vëllait të tij më të madh, ose ka qënë Naimi ai që ka bërë i pari udhëtimin në kohë në Shqipërinë e sotme ose të këtyre dhjetvjeçarëve. Bindjen për këtë udhëtim ma shton similituda shumë e njohur e poemës, që fillon “Kur dëgjon zërin e s’ëmës, qysh e le qingji kopenë…”. Pse nëna e qingjit nuk është me kopenë po diku larg? A është kjo largësi, që kapërcehet vetëm nga shpejtësia e zërit, një largësi kohore? Po ata “njëzet a tridhjet vetë“, që mundohen t’i presin rrugët mund të jenë dekadat?

Naimi duhet të ketë bërë udhëtimin nëpërmjet “vrimave hapësinore” në ditët tona. Nuk mund të gjykoj se sa ka ndenjur pranë nesh dhe nëse ka parë emisionet televizive “Përputhen”, “Rrethi Katror” dhe atë të Eni Cobanit, por diçka e ka tronditur fort dhe njëkohësisht e ka frymëzuar që pati shkruar para 135 vjetësh:

“Do të këndoj Bagëtinë që mbani ju dhe ushqeni…”