Xhaxhi Markoja

Ai më fliste me ëmbëlsi “Naumaq…” dhe unë i përgjigjesha “Xhaxhi Marko…” Ishte i gjatë dhe i dobët dhe kokën e mbante pak ulur. Nuk di nëse e kishte nga thjeshtësia. Ishte i buzëqeshur dhe shumë i thjeshtë. Ndoshta nuk donte të binte në sy. I donte njerëzit pa dashur të ndjehej.

Unë e dija që e kisha të afërt, por nuk e dija tamam, se ishte i moshuar për mua. Gjysh nuk e kisha se gjyshërit nuk i kisha njohur. Marko Leçoja ishte vëllai i gjyshes sime. I veshur pastër, me një kostum të çelur dhe flokët e rralla të bardha të krehura mirë.

Kishte lindur në Karbanjos të Oparit,  atje ku njerëzit nuk kanë shumë, por janë shumë bujarë. Të japin gjithshka që kanë dhe kur ju duket se nuk të kanë dhënë sa duhet të falin buzëqeshje me të gjithë fytyrën. Malësorë të ndershëm dhe të butë. Jo shumë të ngjashëm me malësorët e përtej Ostrovicës. Në miqësi me të gjithë, deri në Berat dhe Myzeqe.

Xhaxhi Markoja pat shkuar i ri në Odesa për të bërë “prokopi”. Si të gjithë malësorët e tjerë. Qytetet kishin më shumë punë dhe tregëti dhe në Shqipëri ishin të pakët qytetet. Të mëdha nuk kishte fare. Oparakët shkonin në Misir, Stamboll dhe Odesa. Markoja kishte shkuar në Odesën e Carëve, ku bëhej shumë tregëti dhe kishte edhe shumë hebrej. Edhe oparakë. Deri sa erdhi Revolucioni i Tetorit dhe i tronditi të gjithë ndaj dhe shumë të huaj e lanë Rusinë. Me ta edhe Marko Leçoja. Me pak florinj në xhepa dhe me një gjuhë të huaj më shumë.

Nuk di se ç’punë kishte bërë në Odesa, por di që ishte i bindur se një ditë do bëhej i pasur. Ja kishte thënë një cigane, që i kishte parë dorën në qytetin e bukur të Detit të Zi. Ciganeja kishte qënë shumë e sigurt për atë dhe sigurinë ja kishte përcjellë edhe Markos. Në Odesa ishte bërë edhe fanolist i zjarrtë. Mbeti antizogist gjatë gjithë jetës, po aq sa hyri edhe në Partinë Fashiste Shqiptare për “inat të sime vjehrre”. Ndoshta dhe Revolucioni i Tetorit i kishte lënë ndjenja jo të mira për komunistët. I kishte fashitur edhe ëndërrën për tu bërë i pasur një ditë. Si i kishte thënë fallxhorja në Odesa.

Më pas kishte përkthyer për specialistët rusë, kur ndihmonin “shokët shqiptarë“ me Fabrikën e Sheqerit në Maliq. Ishte ende herët për kthimin e studentëve shqiptarë dhe ata që dinin rusisht në qytet ishin të pakët. Rusët e deshën edhe i donte. Edhe pse ata pinin dhe ai nuk vinte alkol në gojë. Rrallë gjysëm gote me verë. Pinte pak verë dhe buzëqeshte shumë. Nuk mërzitej me njeri. As me të shoqen, që edhe i thërriste ndonjëherë. Nuk u mërzit as kur ajo zuri shtratin dhe ai i shërbente për vite të tëra. I nënshtruar ndaj fatit të jetës dhe duke besuar se gjithshka është e shkruar. Mjaft të dish ta lexosh. Si ja kishte lexuar dikur fallxhorja në Odesa.

Një vit pasi i kishte ikur gruaja iku edhe vetë. Pa u ndjerë. Pa u ankuar. Me thjeshtësinë e një njeriu të mirë të mbrujtur me mësimet e thjeshta të Ungjillit. Mos vrit, mos vidh, mos lakmo gruan e tjetrit, mos jep dëshmi të rreme. Janë të pakët ata që e kujtojnë. Ndaj i shkrojta këto rrjeshta për xhaxhi Markon.