“Kultura,… për kulturën,… e kulturës,… o kulturë…” dëgjon shpesh kur diksutohet për teatrot në Shqipëri, sidomos kur bëhet fjalë për shkurtim fondesh, mbyllje të ndonjë teatri, apo për pakësim të aktorëve, të cilët paguhen nga paratë e taksapaguesve. Shpesh herë këto bëhen nga njerëz, që kujtojnë se pse kanë luajtur në disa pjesë teatrore apo në ndonjë film i përkasin Kulturës Kombëtare dhe ndërkombëtare edhe pse mund të jenë thellësisht të pakulturë. Kujtohen me ngazëllim vitet kur Shqipëria kishte shumë trupa profesioniste teatri me nga një “batalion” me aktorë, për të mos përmendur edhe dhjetra të tjerë, që përbënin “prapavijën”.
Ka pasur një arsye të vetme, që Diktatura e Hoxhës ngriti
gjithë ato trupa teatri dhe nxiti edhe lëvizjet amatore të teatrit dhe estradës:
Trushpëlarja e rinisë,
fëmijëve dhe gjithë shqiptarëve që nuk dinin se ç’ishte bota jashtë kufijve.
Edhe pse Partia e Punës mburrej edhe me të pabërat, çuditërisht
nuk jepte shifra që na rendisnin të parët në botë për frymë dhe që ishin pikërisht
numuri i trupave profesioniste të teatrit dhe estradës. Jo vetëm që linim pas
vendet e zhvilluara perëndimore, por ja u kalonim me diferencë të madhe gjithë
vendeve komuniste të Bllokut Lindor. Nuk bëhej fjalë për kulturë, por thjesht për
një propagandë të pastër në dobi të Partisë dhe të Komandantit. Sidomos pas
vitit 1973, kur thuajse u ndaluan tërësisht pjesët e huaja teatrale (me ndonjë
përjashtim të vogël), të gjitha shfaqjet që viheshin në skenë ishin ose propagandë
e hapur në favor të luftës së klasave, ose nxitje të një nacionalizmi me ngjyra
komuniste. Numuri i dramave të ashtuquajtura të suksesshme si “Toka Jonë“, “Furrnalta”,
“Maro Mokra”, “Dy krisma në Paris”, “Shpartallimi”, “Gjenerali i Ushtrisë së
Vdekur”, “Mulliri i Kostë Bardhit”,“Djem të mbarë“ etj., apo i komedive “Zonja
nga qyteti”, “Shoqja nga fshati”, “Luani i shtëpisë“ etj., të cilat mbartnin
mesazhet e qarta të propagandës partiake ishte i madh. Për më tepër këto pjesë
luheshin edhe nga qindra trupa amatore dhe shfaqeshin edhe në emisionin
televiziv “Teatri në Ekran” duke bërë që batutat e tyre të ishin pjesë e
bisedave të përditshme dhe e filozofisë së njerëzve.
Aq rëndësi i ishte kushtuar propagandës nëpërmjet teatrit
dhe estradës që në vitet ’50 dhe ’60, sa u krijua edhe një shkollë e lartë 3
vjeçare, që përgatiste aktorë të dramës dhe humorit. Me përjashtime që nuk i
kalojnë dy dyzinat, nga ajo shkollë dolën qindra aktorë të patalentuar, dobia e
të cilëve ndaj shoqërisë shqiptare ishte të propagandonin duke thirrur Historinë
e Partisë, e ilustruar kjo në pjesët teatrale dhe në skeçet dhe paroditë e
estradave. Eshtë për tu shënuar se aktorët më të suksesshëm të teatrit dhe
estradës shqiptare ishin dhe mbetën ata që nuk kishin mbaruar Institutin e Arteve
duke filluar me Loro Kovaçin, Tinka Kurtin, Sandër Prosin, Naim Frashërin,
Prokop Mimën, Pjetër Gjokën, Pandi Raidhin, Marie Logorecin, Skënder Sallakun,
Tano Banushin, Zyliha Milotin dhe shumë të tjerë.
Në gjithë qytetet kryesore vërtiteshin një tufë “artistësh”
me nga një dosje në sqetull, që kalonin paraditet dhe pasditet në kafenetë e qëndrës
dhe që paguheshin më mirë se mjekët. Ishin aktorët e teatrit dhe estradave, që
kishin në plan 4 premiera në vit dhe një pjesë e mirë prej tyre nuk kishin as
role në këto premiera. Të rrallë ishin ata që blini libra ose ishin anëtarë të
bibliotekave të qyteteve. Ende sot, nga që shfaqeshin nëpër ekranet e televizionit
të vetëm shqiptar ose në ato të kinemave, përmenden si artistë të mëdhenj të
dramës apo humorit aktorë mediokër, lista e të cilëve është shumë e gjatë.
Nëse kërkohet ende të përsëritet ajo kohë dhe të shtohen
aktorët në trupat profesioniste, të cilat mbahen nga paratë e taksapaguesve, atëhere
jo vetëm që do vazhdohet “të vidhen” qytetarët për një “kulturë të pakulturuar”,
por do vazhdojnë të krijohen idhuj të pavlerë për adoleshentëtë. Janë të mjaftë
modelet e “pseudoartistëve” të rijuar në televizionet shqiptare, nga të cilët të
rinjtë nuk kanë asgjë ç’të mësojnë por duan t’ju përngjasin. Por të paktën
televizionet janë biznese private dhe vetëm hapësirat valore përfitojnë nga
pasuria kombëtare. Të mbash trupa profesioniste edhe në numurin e sotëm, do të
thotë të ushqesh parazitizmin kulturor. Duhet vepruar si kudo në botë, ku
subvencionohen vetëm trupat kombëtare dhe të tjerat ose funksionojnë privatisht
sipas ligjeve të tregut, ose përfitojnë nga dhurime filantropësh.
Aktorët e brezit tim
mbanin nën sqetull dosje plot kulturë, por më besoni që në to veç kulturë nuk
kishte!
No comments:
Post a Comment