Po duro 40 ditë o Mustafa!

Thuhet, që afatet e vendosura nga doktrinat fetare, për mbajtjen e zisë për dikë të larguar nga jeta, përputhen me studimet e sotme të psikologëve. Sigurisht bëhet fjalë për psikikën e të gjallëve dhe jo të atyre, që ikin. Nuk është bërë ende e mundur të studiohet psikika e të vdekurve.

Këto afate, të lidhura edhe me rite të ndryshme, hyrje dalje njerëzish, vizita në varreza, biseda rreth të larguarit, bëjnë të mundur mënjanimin e traumave psikike tek të dashurit.

Në qendrë të saj është “mosngutja” për veprime emocionale të çastit. Ndaj njerëzit kanë krijuar të tilla ‘barriera” kohore(7 ditë, 40 ditë, 6 muaj e me rradhë) për tu përballur me durim me dhimbjen.

Mosngutja ëstë edhe më e domosdoshme në gjykimin e asaj, që le pas i ikuri. Eshtë vepra e një jete të tërë, e karaktereve të ndërlikuara, që shpesh nuk i ngjajnë dikujt tjetër dhe nuk duhet t’i klasifikosh.

Një ngutje të pajustifikuar gjej në shkrimin e Mustafa Nanos rreth personalitetit dhe veprës të Kasëm Trebeshinës. Për sensacion(mbase dhe për të hapur debat) shumë gazeta dhe portale e kanë botuar shkrimin “klasifikues” të Mustafajt.

Sipas tij, Trebeshina duhet klasifikuar si “disident” se si shkrimtar është i dobët. Sikundër e pranon edhe vetë, deri tani Muçi nuk kishte idenë e veprës së të ndjerit, por posa vdiq, bleu 4-5 libra, i lexoi dhe dha verdiktin.

Më tepër se sëmundje i Mustafa Nanos, gjykime të tilla, tepër të nxituara, janë një sëmundje e publicçistikës sonë. Në këtë rast, përgjegjësija bie më shumë në gazetat , që e botojnë dhe ribotojnë se sa në autori. Shkrime të kësaj natyre, kudo, ju botohen vetëm autoriteteve të kulturës dhe kritikës, sepse ata kanë jo vetëm kualifikimin e duhur, por dhe se gjykimet mbi veprën e një shkrimtari apo artisti, i japin pas një njohje të thellë.

Ka disa arsye, që nuk duhet të botohen të tilla shkrime rreth një autori si Trebeshina.

E para, vepra e tij është shumë voluminoze dhe në pjesën më të madhe e pabotuar dhe e pastudiuar.

E dyta, veprën e tij nuk duhet ta ndajmë edhe nga kornizat kohore, shkëputjet nga realiteti për shkak të burgimeve dhe internimeve të gjata, si dhe nga karakteri kompleks i vetë autorit. Një mendje aq të veçantë sa të Trebeshinës, që ta kuptosh, duhet të lexosh e të rilexosh veprat e tij më të mira, që janë vlerësuar lart jo vetëm nga dishepujt e tij(sipas Nanos), por edhe nga shumë kritikë të mirënjohur të Kosovës dhe Europës.

E treta dhe më e përgjithshmja, është ajo, që veprat e artit duhen kundruar duke bërë disa hapa pas në kohë dhe hapësirë, për të mos i hedhur në kosh me një të lexuar.

Në veprat e botuara të Kasëmit ka vërtet shkëndija gjeniale, që i bëjnë nder letërsisë shqiptare, por ky nuk është objekt i këtij shkrimi.

Gjithashtu nuk dua të ngatërroj qëndrueshmërinëe tij të pashoqur morale me cilësinë e shkrimeve të tij, edhe pse mendoj, që dikush që nuk bën kompromise në jetë, nuk bën kompromise as me cilësinë e asaj, që nxjerr nga dora.

Problemi nuk është i Kasëm Trebeshinës dhe i veprës së tij, por i joni.

Ne paprapëlqejmë të hidhemi në përfundime, duke vlerësuar personalitetet e kulturës ose me notat gjenial, i madh, i jashtëzakonshëm, ose i dobët dhe i pavlerë.

Kasëm Trebeshina la një boshllëk në letërsinë shqiptare, që hë për hë duket e vështirë, që mund të mbushet nga dikush me prodhimtarinë dhe filozofinë e tij.

Por në vend të bëjmë durim për të kapërxyer dhimbjen, disa prej nesh janë të gatshëm të “varrosin” shpejt e shpejt të gjithë veprën e tij.

Ndaj për Mustafa Nanon dhe ata, që e botojnë kam këshillën:

“Po duro 40 ditë o Mustafa!”

Eshtë kohë e mjaftueshme për t’i rilexuar ato 4-5 libra.