C’tju them dëshmorëve?

Duhet të rrëfehem, që në varrezat e dëshmorëve kam qënë vetëm dy herë. Një herë me kopshtin, në varrezat e vjetra në fund të Parkut Rinia, atje ku ndodhet një basen me shumë harqe dhe përdredhje. Ishte e frikshme për ne fëmijët 6 vjeçarë të kuptonim se nëndhe, atje ku ishte një shenjë teneqeje me një emër, ishte një hero i ri, i vrarë.

Herën e dytë, duhet të kem qënë gjimnazist dhe ishim me shkollën për 5 majin ndoshta dhe pashë për herë të parë varrezat e reja, të projektuara nga Koço Koçiu, për të cilat flitej me superlative. Varret prej mermeri të bardhë m’u dukën të vogla, duke i krahasuar me mendje me varret e varrezës së Shën Triadhës. Mendova, që mbase i kanë bërë më të vogla, se janë rivarrosur eshtrat. Kujtoj, që kam ndjerë trishtim dhe asgjë tjetër, Asnjë ndienjë krenarie apo frymëzim për heroizëm. Keqardhje për moshën e tyre, ndërsa me mendje zbrisja nga viti i vdekjes vitin e lindjes.

Nuk kam shpënë asnjëherë lule. As jam përulur apo të kem ngritur grushtin lart. Më janë dukur si veprime të shtirura, që të bëjnë të dukesh edhe qesharak. Ndoshta se të tillë më dukeshin funksionarët e lartë në kronikat televizive.

Në kohën e pelegrinazhit të madh të vitit 1985, kur shqiptarët shkuleshin me autobuza të dilnin fotografi në varrin e Enverit, trutë e shpëlara, kishin filluar të më vinin në jetë dhe as që më shkoi në mendje t’ju bashkohesha turmave. Edhe pse nuk kisha ndjerë ndonjë gëzim nga vdekja e tij.

Me kalimin e moshës, vizitat në varret shtohen. Atje kam tim atë dhe disa shokë. Shkoj dhe prek gurët. Pastaj rri më këmbë pak dhe mendohem t’ju flas. Shpesh herë nuk ju them asgjë. I le në qetësinë e tyre. Dhe më pas ik.

Tani mund të shkoj edhe në varrezat e dëshmorëve.

Tek të rinjtë, që u vranë duke ndjekur një ëndërr. Ose se ashtu ju thoshte gjaku i vrullshëm rinor.

Më duken si njerëz, që nuk kanë patur një jetë të tyre. Të rinj të dehur nga fjalët e mëdha atdhe, liri, patriotizëm, vatër, “ja vdekje ja liri”, “e ardhme e ndritur”, sakrificë, zjarr, pishtar, flamur, martir, që ikin fshehur prindërve të bëjnë diçka, të cilës nuk ja dinë mirë rrezikun. Të humbin jetën.

Dua t’ju flas, por e di, që nuk do di ç’tju them. Nëse janë “diku” dinë më shumë se unë.

Mbase i kuptojnë mirë këta “delenxhinj”, që ju shkojnë dy herë në vit dhe përulen para tyre duke patur kujdes, që përulja të ketë një kënd të caktuar, që të duken mirë në foto.

Disa prej tyre nuk shkojnë kurrë në varret e etërve, por tek dëshmorët “ja u do puna”!

Mbajnë edhe dorën në zemër ndërsa bie Hymni i Flamurit, si për të na kujtuar, që edhe gjatë Hymnit mendjen e kanë në xhepin ku mbajnë portofolin.

Në fytyra venë atë maskën e përzishme, që venë gjithë ata, që të vrasin natën dhe të qajnë ditën. Edhe pse nuk janë para varreve të viktimave të tyre. Atë kohë nuk kishin lindur ende.

Edhe tani ndoshta nuk vrasin njerëz.

Vrasin vetëm ëndrrat!

Pastaj ju vendosin nga një kurorë të blerë me paratë e taksa paguesve dhe përsëritin para kamerave fjalët e mëdha atdhe, liri, patriotizëm, vatër, “ja vdekje ja liri”, “e ardhme e ndritur”, sakrificë, zjarr, pishtar, flamur, martir.