Interesantja tragjike e “Interesantit”

Në shkurt të vitit 1944 u pushkatua Ramize Gjebrea, komuniste dhe pjesëmarrëse aktive në Luftën Nacional-Çlirimtare. Ka qënë një histori shumë e natyrshme për forcat antifashiste në Europë, por jo për Shqipërinë, që shpuri në dënimin me vdekje të Ramizesë dhe më pas në vetvrasjen e Zaho Kokës. Pseudonimi i saj i ilegalitetit ishte “Interesanti”.

I kam ndjekur me vëmendje shkrimet rreth gjyqit partizan ndaj Ramizesë dhe Zahos edhe për një arsye tjetër veç kureshtjes për një ngjarje të Luftës Botërore. Në të ka qënë i përfshirë një miku i familjes, i ndjeri Lefter Kasneci, të cilin e kam takuar disa herë në periudhën 1972-1978 dhe kam krijuar një përshtypje shumë të mirë për të.

Duke u kthyer në ngjarja e njohur për gjithë ata që ndjekin shkrimet rreth luftës së dytë në shtypin shqiptar, po e përmbledh shkurt që Ramize Gjebrea pat rënë në dashuri me Zaho Kokën dhe duke qënë se ishte e fejuar me Nako Spirun, gjyqi partizan e dënoi me pushkatim dhe e ekzekutoi. Nuk vendosi në të njëjtën mënyrë për Zahon duke dëshmuar mentalitetin patriarkal të shoqërisë shqiptare dhe në këtë rast edhe të komunistëve shqiptarë.

“Gjellavitësit” e teorive komplotiste edhe pse kanë pasur përpara mjaft dokumenta shkruajnë se komunistja Ramize Gjebrea u dënua me porosi të emisarëve jugosllavë Miladin Popoviç dhe Dushan Mugosha, pasi ajo ishte përkrahëse e zjarrtë e bashkimit të Kosovës me Shqipërinë, pasi kishte nënën kosovare dhe e kishte shprehur disa herë hapur!

Po ç’ishte shoqëria shqiptare e kohës së luftës dhe a ekzistonte një kod moral, të cilin duhet ta ndiqnin partizanët?

Komunistët shqiptarë vinin nga një shoqëri patriarkale me një kod moral shumë strikt. Nuk ngjasonin as me komunistët e Polonisë, Rumanisë apo Jugosllavisë dhe partizanët e tyre. Për më tepër forcat kolaboracioniste shqiptare, por edhe Balli Kombëtar propagandone se në Frontin e drejtuar nga komunistët po ndodhte një shthurrje morale e të rinjve për shkak të pjesëmarrjes së vajzave dhe grave në luftë. Edhe një nga mendjet më të përparuara të kohës, Mit’hat Frashëri kishte deklaruar disa herë që pjesëmarja e femrave në luftë është në kundërshtim me traditat morale të shqiptarëve. Në çetat e Ballit nuk kishte luftëtare femra. Kjo ishte arsyeja që drejtuesit e Frontit kishin përcaktuar rregulla të forta të moralit dhe ndëshkime të rënda për to.

Që Ramizeja kishte rënë në dashuri me Zahon ishte gjëja më e natyrshme në botë edhe pse ishte e fejuar me Nakon. Në kushtet e luftës, kur ekzistenca e vetë qënies vihet në rrezik është e njohur prirja për tu dashuruar apo edhe për të kryer marëdhënie seksuale më shumë se në kushte të zakonshme. Por po aq I natyrshëm ishte reagimi I partizanëve që nuk e pëlqenin këtë marëdhënie. Vinin nga një shoqëri ku nderi, sidomos I femrave ishte shumë i rëndësishëm dhe për më tepër bëhej fjalë për dikë që ishte e fejuar. Në “denoncimet” e tyre nuk ka asgjë që lidhet me intrigën, me dëshirën për të bërë karrierë apo me plotësimin e dëshirave të emisarëve jugosllavë. Të dehur nga një dashuri e fortë edhe dy partizanët e rinj të dashuruar patën kryer veprime që binin në sy të të tjerëve, përfshi këtu edhe të fshatarëve të bazave ku rrinin. Kishte ndodhur gjëja më e natyrshme në botë në kushtet kur jeta përballet me rrezikun e përditshëm të vdekjes.

A ishte terrorist vendimi i gjyqit partizan? Ishte terrorist dhe jashtëzakonisht i njëanshëm. Ishte terrorist sepse donte të fuste frikën tek partizanët e tjerë të cilët natyrshëm hynin në lidhje dashurie me shoqet e tyre partizane apo me vajzat në fshatrat ku strehoheshin. Ishte njëkohësisht tmerrësisht i padrejtë sepse Zahon jo vetëm nuk e dënuan, por nuk e përjashtuan as nga rradhët e ushtrisë, por e transferuan në një formacion tjetër partizan. I vrarë shpirtërisht nga humbja e të dashurës dhe me ndjenjën e fajit, Zaho Koka gjatë një beteje sulmoi më këmbë me një dëshirë të hapur për tu vrarë në luftë.

Duke patur të gjithë elementët që kërkohen edhe sot në veprat letrare dhe filmat: dashuri, vrasje të heroinës, seks, gjyq dhe kallzime, tragjedia e Ramizesë vazhdon të ngjallë interes edhe të madh edhe pas gati 80 vjetësh. Eshtë një ngjarje që ve para gjyqit moral jo vetëm komunistët, por të gjithë shoqërinë shqiptare që denigronte dhe ndëshkonte pa mëshirë vajzat dhe gratë. Veprime të ngjashme kriminale kryen më vonë nacionalistët e Mirditës ndaj atyre që kanë hyrë në histori si “Heroinat e Mirditës”. Tek komunistët ky faj moral është edhe më i rëndë  dhe dëshmon edhe hipokrizinë e tyre sepse si përfaqësues të së majtës, të progresit të shoqërisë dhe të liberalizmit duhet kishin mbajtur tjetër qëndrim ndaj asaj çka ndodhi në Bregun e Vlorës gjatë shkurtit 1944.