Po bëhen thuajse dy dhjetvjeçarë që në Korçë ka një prirje për të udhëzuar arkitekturën e “dimensioneve të vogla” drejt arkitekturës së Korçës së gjysmës së parë të shekullit të XX-të. Për ata që e njohin pak arkitekturën e qytetit po e përvijëzoj trashë atë lloj arkitekture, që jo me të drejtë e quajnë neoklasike, por që duhet pranuar se ka të pranishme shumë elementë të neoklasiçizmit europian të shekullit të XIX-të.
Simetrike në
planimetri dhe në pamje; theksim të vertikalitetit në elementët e saj; përdorimi
i kolonave të gurta por jo të ordereve greke; çati me pjerrësi të ulët; katet përdhe
me gurë të gdhendur dhe katet e sipërme të suvatuara; rrethim me mure guri të
gdhendur dhe kangjella.
Nuk dua të zgjatem pse u ndërtua aq shumë në atë mënyrë në
ato vite, ndryshe nga arkitektura tradicionale e shekullit të XIX-të, por fakti
është që në pjesët më të dukshme të qytetit dhe në gjitha rindërtimet më
luksoze, ishte kjo arkitekturë e cila mbizotëroi dhe i dha Korçës një fizionomi
të caktuar.
Po a duhet të detyrohen njerëzit për të ndërtuar me të njëjtat
koncepte arkitekturore në exterior edhe 100 vjet më pas, qoftë kjo edhe në
zonat e mbrojtura me ligj?
Rreziku i parë është, që edhe nëse realizohen shumë mirë,
teprimi sjell një uniformitet (jo harmoni), që bën që pjesë të caktuara të qytetit
dhe ndoshta më vonë i gjithë qyteti, të kthehet në një hapësirë të mërzitshme.
Eshtë në prirjen e njeriut, që të kërkojë larmi dhe variacion në të gjithë hapësirat
që shkel. Ndodhi në disa qytete të botës me atë që u quajt si triumf në
arkitekturë dhe që ishte i quajturi “stili modern” i Korbyzjesë. Në periudhën e
fundit të karrierës edhe vetë ideatori i stilit u kthye kundër tij.
Rreziku i dytë është ai i frenimit të materialeve të reja
arkitekturore, të cilat nuk ishin në vitet ’20 të shekullit të kaluar. Madje
edhe betonarmeje nuk ishte pjesë e arkitekturës së Korçës të atyre viteve.
Kishte vetëm disa raste të shkëputura të përdorimit të një betoni të varfër në
disa ballkone. Ne nuk mund të mbetemi vetëm në muraturat, skeletet e betonit ,
suvatë, tjegullat dhe veshjet me gurë për të ndërtuar gjatë shekullit XXI.
Prirjet më të fundit të arkitekturës janë drejt materialeve më të lehta, ricikluese
dhe të pranueshme për ruajtjen e mjedisit. Nxitja e përdorimit të tyre duhet të
jetë përparësia e autoriteteve dhe e projektuesve edhe në Korçë.
Arkitektura, si çdo lloj arti “urren” rregullat e ngurta dhe
kufizimet. Imponimi i tyre nga Bashkia, pavarësisht nga rregulloret e miratuara
është i gabuar dhe anakronik. Eshtë në kundërshtim me vetë frymën e përparuar të
një shekulli më parë, ku banorët u larguan nga skemat e banesave me çardhak të
hapur dhe përdorim në stil të gjërë të drurit, në skema që i përshtateshin më
mirë klimës së qytetit, ndryshimeve shoqërore në jetën e familjeve dhe
materialeve të ndërtimit.
A mundet të ndërtohet në harmoni me ndërtimet ekzistuese
edhe pa ndjekur rregullat fikse të të ashtuquajturit “neoklasiçizëm” dhe duke përdorur
në masë material të tjera.
Eshtë plotësisht e mundur dhe shembujt në botë janë të
panumurt.
Harmonia nuk qëndron as në dimensionet e dritareve, as në
frizat dhe kornizat dhe as në rrethimet me gur dhe hekur. Harmonia në rradhë të
parë ka të bëjë në raportet që ka ndërtimi me dritën, me qasjen nga rrugët, me
vëllimet, me ritmin brenda vetes dhe në raport me ndërtimet e tjera, me
ngjyrat. Më pas vjen harmonia e materialeve të përdorura nëse do jenë plotësisht
tradicionale apo do ketë në to edhe të huazuara nga kulturat e tjera apo nga
teknologjia bashkëkohore. Harmonia e detajeve është e fundit dhe ajo shpesh kërkon
edhe “disonancë“ pikërisht për të nxjerrë më në pah detajet.
Ndaj nuk ka pse t’ju trembemi dhe aq më pak t’i ndalojmë
projektet që i përkasin rrymave bashkëkohore nga postmodernizmi, në high-tech
dhe në arkitekturën ekologjike. Madje nuk duhen frenuar as edhe ndonjë shembull
I arkitekturës moderne (të shekulllit të kaluar), sepse në artin e ndërtimeve
nuk ka stinë dhe modë.
Bashkia nuk duhet të jetë qeni-roje i arkitekturës së
qytetit. Në zhvillimin e saj marrin pjesë të gjithë, nga njerëzit që ndërtojnë
shtëpitë dhe shitoret e tyre dhe deri tek arkitektët, urbanistët, piktorët,
historianët, restauruesit e të tjerë. Në këtë mënyrë janë ndërtuar vendbanimet
më tërheqëse në botë.
Korça nuk ka pse të bëjë përjashtim.
No comments:
Post a Comment