“Turpi u bë nder!”

 

“Turpi u bë nder!”, ishte një shprehje, që mëma ime e përdorte shpesh. Duket dhe ajo e kishte dëgjuar shpesh nga të parët e saj dhe ndoshta edhe ata prej parardhësve të tyre. Kjo nuk dëshmon se “turpi” është një kategori, që ka karakter historik, por që me ndryshimin e kohëve, shumë veprime, që mund të quheshin të turpshme më parë, më vonë bëhen të natyrshme madje edhe të lavdërueshme. Për shembull jo më larg se 100 vjet më parë ishte e turpshme t’ju ktheje fjalën prindërve, kurse tani psikologët e nxisin një shfaqje të personalitetit të adoleshentëve madje edhe të fëmijëve, kur mendojnë se kanë të drejtë.

Mund të merren me dhjetra shembuj të tillë të historisë sonë jo të largët, nga mbajtja e kokës të mbuluar me shami të grave, në fundet, që duhet të ishin poshtë gjurit e deri daljen në skenë për të kënduar apo aktruar, në ushtrimin e grave të profesioneve të kamerieres e të tjera të ngjashme. Sot mund të duken absurditete të tilla mendësi, por kanë ekzistuar në shoqëri me njerëz me intelekt të njëjtë me tonin.

Por nëse shoqëria nuk “shthurrej” as nga heqja e ferexheve apo shamive, as nga gjallërimi i jetës artistike, as nga evolucioni në marëdhëniet seksuale, as nga banjat e diellit me gjoks të zbuluar të burrave dhe grave dhe as nga puthjet në praninë e të tjerëve, shoqëria shthurret, kur gjërat e paligjshme dhe të pamoralshme nuk shihen më si të turpshme, por krijohet në masë një mendësi, që këto i bëjnë të zgjuarit, të shkathëtit dhe të suksesshmit. Dhe kjo nis me kontrabandën, falsifikimin e vizave dhe pashaportave, shfrytëzimin e pozitës zyrtare, ofrimin e seksit në këmbim të favoreve, mashtrimin me qëllime fitimi, dhënien borxh me interesa shumë të larta , dhënien e vendimeve gjyqësore në varësi të atij që paguan më shumë dhe deri në trafiqet e drogës dhe të njerëzve. Të gënjyerit në mënyrë të vazhdueshme ka kohë që ka dalë nga kategoria e gjërave të turpshme.

Në kohën e sotme, kategoria e atyre që dikur quheshin “namuzqarë“ klasifikohet më shumë si “të mefshtë“ dhe “naivë“, ndërsa “të nderuarit” janë ata që njëkohë quheshin “namuzsëzë“. Dhe kjo nuk ka të bëjë as me zhvillimin, as me orientimin euro-atlantik dhe as me shkëputjen nga “ndikimi” i dëmshëm i pushtimit otoman”. Ka shumë të bëjë me edukimin materialist-ateist të viteve të Diktaturës, mbylljen e institucioneve që predikonin moralin, varfërinë materiale dhe shpirtërore dhe me një përqafim të menjëhershëm të të metave të shoqërive të përparuara perëndimore, por jo të vlerave të tyre.

Dhe në “të paturpshmit” tani nuk hynë ata, të cilët nuk “kanë se ç’të turpërojnë“ (po përmend vetëm Veliajt, Salillarët, Metajt, Ahmetajt), por edhe të tillë që vijnë nga familje intelektualësh e emër si Rama, Beqaj, Blushi, Pollo e të tjerë. Pra dukuria është jo vetëm e gjërë, por edhe gati gati gjithpërfshirëse. Kjo e bën edhe më të rrezikshme dhe më afatgjatë. Edhe pse nuk besoj në një ndarje të shoqërisë në kasta (sojsëzë dhe sojllinj), përsëri nuk mund të mohohet rolin që luan tradita familjare në formimin dhe në sjelljen e njerëzve. Ndaj të rriturit në një mjedis familjar me parimet e fitimit me çdo kusht, të pabesisë nëse interesi tënd ta kërkon, të përuljes para të fuqishmëve dhe shtypjen me këmbë të më të dobëtve, nuk ka se si të mos jenë “të pacipë“. (Mungesa e cipës të shpije jo rrallë tek suksesi, por edhe shpesh tek burgu.)

(vijon)