Arumunët, vllehët, çobenët, llacfacët etj. (fund)

 (vijim)

Ndryshimi i sistemit solli lëvizjen e menjëhershme të vllehëve të Shqipërisë kryesisht drejt Greqisë. Të persekutuar nga Diktatura, me shumë të afërm në Greqi, me prirje për të bërë tregëti, vllehët ishin “ndërlidhësit” e parë të ekonomisë së tregut mes “botës kapitaliste” dhe Shqipërisë. Vllehët ishin të parët të nisnin tregëtitë  dhe contrabandën, këmbimin e valutave dhe trafikun e njerëzve dhe të bëheshin bashkësia më e pasur në qytetin e Korçës. Komunitetet vllehe në Greqi ishin të konsoliduar dhe me lidhje të mira me politikën, sidomos me Partinë e Andrea Papandreut. Kishin jo vetëm biznese të mira, por edhe shumë poste në administratën e tejfryrë greke. Kjo ndihmoi shumë vllehët e Korçës për të përfituar nga hapja e kufijve dhe familjet me mbiemër Kapurani, Disho, Piperi, Tona, Zguro e plot të tjera ishin kthyer në familjet më të pasura në qytet brenda 2-3 vitesh të ndryshimit të sistemit. Spiro Bardhi ishte një tjetër vllah me lidhje në Greqi, i cili do dominonte më vonë jetën ekonomike dhe politike të Korçës. (Në pak vite që punova si projektues privat në Korçë, mbi 50% e klientëve, të cilëve ju projektova vila, njësi industriale, pika karburanti etj. ishin të bashkësisë vllehe.)

Qëndrimi i Greqisë ndaj vllehëve në Shqipëri ka qënë shumë i çuditshëm dhe i dyshimtë njëkohësisht. Shteti grek i trajtoi çobenët e Shqipërisë po njëlloj  si minoritetin grek dhe ndoshta edhe më mirë. Vllehtë u pajisën me viza dhjetvjeçare dhe shumë syresh edhe pse banonin në Shqipëri u bënë nënshtetas grekë. Kanë qënë këto në funksion të idesë së Vorio-Epirit apo për të eliminuar përfundimisht çështjen e minoritetit vlleh brenda Greqisë, këtë përgjigje mund ta japin vetëm ata nga vllehë grekë, që njohin mirë politikat kombëtare greke. Përvojë në këtë drejtim, grekët kishin me përpjekjet për asimilim me bashkësitë arvanitase, bullgare dhe maqedonase, që thuajse nuk ekzistojnë më si etni në Greqi. Persekutimi i tyre ka qënë i vazhdueshëm dhe i pandryshueshëm në asnjë fazë të shtetit grek.

Për gjithë çka u përmend më sipër, vllehët e Shqipërisë paraqesin një bashkësi të qëndrueshme, me një identitet të caktuar, që nuk ka ndonjë patriotizëm shqiptar, por nuk ka as lidhje të forta me Rumaninë apo Greqinë. Eshtë sin jë lloj bashkësie kozmo-ballkanase e përqëndruar në forcimin e ekonomisë familjare nëpërmjet punës, por kryesisht tregëtisë dhe kontrabandës. Lidhjet me fenë ortodokse i kanë të forta, por brenda bashkësisë ekzistojnë problemet e mëdha të zilisë, të shkallëve sociale dhe të tjera problem që sjellin përplasjet në treg. Kjo ka bërë që me gjithë peshën që kanë në jetën ekonomike të vendbanimeve të tyre, të mos kenë përfaqësues me peshë në pushtetet ekzekutive, ligjvënëse dhe gjyqësore. Nuk di të kenë as forcë në pushtetin e katërt, atë të medias. Dhe ky është një problem i tyre dhe jo i imponuar nga jashtë.

A I hyra dot thellë çështjes së vllehëve shqiptarë?

Sa preka përciptaz diçka, se çështja shtrihet thellë në histori dhe ka shumë përbërës të saj, që do më duhen shumë e shumë hulumtime për ta kuptuar në thellësi. Me sa kam shkruar meritoj që vllehtë të më drejtohen me një shprehjen e tyre,  e cila më ka pëlqyer gjithnjë:

Sti mëkë lupi fër dincë! dhe që në shqip përkthehet: Të çaftë ujku pa dhëmbë!