Nën “hijen” e Brunaleskit

Nuk prisja të zbuloja një pjesë të bukur të Shqipërisë, pikërisht atje, ku hija e Kupolës së famshme të Duomos së Firences qëndron më gjatë. Në pjesën veriore të Katedrales.

Përgjithësisht ndalem në vendet ku qëndrojnë piktorët në pritje të turistëve. Shpesh dallon shkëndija të vizatuesve të shkëlqyer ose të koloristëve mjaft të mirë, që kanë kaluar në shkollat e mira artistike të Europës Lindore. Nuk është e lehtë të jetosh vetëm me art në Perëndim dhe veçanërisht më e vështirë është në Amerikën e Veriut. Shitja e akuareleve, grafikave, karikaturave, portreteve të shpejta me laps është një nga mënyrat që piktorët kanë zgjedhur të bëjnë  në vendet ku kalojnë shumë turistë gjatë vitit. Nuk është një punë e thjeshtë, por është më pranë profesionit të tyre edhe pse të gjithë do preferonin të pikturonin në qetësi, në studio e tyre, të pashqetësuar nga zhurrmat dhe lëvizjet e njerëzve.

Ishte një piktor iranian, që pasi mësoi se isha shqiptar më tha që më se gjysmat e piktorëve pranë Duomos ishin shqiptarë. U ndjeva shumë mirë edhe pse nuk arrija dot të dalloja mbiemrat në punimet e tyre për t’ju dhënë të njohur. Më njohu të nesërmen me disa prej tyre, Mark Kokaj, një veteriner inteligjent nga Lezha, që kishte vite në Firence dhe e njihte mirë bashkësinë tonë.

Alfred Miloti ishte një nga artistët tanë në Firence, që ka studiuar skulpturë në Milano, por më parë kishte mbaruar shkollën artistike “Jan Kukuzeli” në Durrës ku jepnin mësim piktorët e njohur durrsakë si Gavril Priftuli. Fredi është shumë i gjallë, me një buzëqeshje që nuk i ndahet nga fytyra, por mjaft serioz ndaj artit dhe kërkesave ndaj tij. Ndërsa Marku përmendi një çelës gjigand të tij duke e ngacmuar, më erdhi ndërmend që kisha parë një emission televiziv rreth një vepre të tij skulpturore të vendosur në hyrjen e Cernovaras, Avelino në Itali. Eshtë vërtet një vepër skulpturore e mençur, me një trajtim të hijshëm tridimensional dhe që të bën të mendosh. Me thjeshtësi dhe buzëqeshje Fredi tregonte për të tjera projekte të ngjashme, në pjesë të tjera të Italisë. Nuk dukej se kush nga Tirana o ndonjë qytet tjetër i Atdheut ishte i interesuar për projektet bashkëkohore të skulptorit Miloti.

I pari në rreshtin e artistëve ishte Armand Xhomo, emrin e të cilit e kisha dëgjuar para rënies të Diktaturës. Xhomo ka mbaruar skenografi dhe ka punuar për disa filma të kinostudios “Shqipëria e Re”, por në veprat e ekspozuara shoh pak ndikim nga skenografia. Koloraturë kontrastesh në punimet në vaj dhe elegancë në akuarelet. Na fton të shohim studio-ekspozitën e tij duke mos ju kushtuar rëndësi punëve të vëna për shitje në shesh. Më mbetet peng që koha nuk më premton të shoh punët që e bëjnë të ndjehet krenar. Eshtë piktor i një niveli shumë të mirë Armandi dhe i njohur në Italinë e Veriut, por edhe në Amerikë.

Miku im Mark Kokaj më shpie në studion e piktorit Frederik Ivanaj, të cilin e quan “dekani” i piktorëve shqiptarë të Duomos, sepse ka qënë i pari syresh. Ivanaj ka disa kohë që nuk punon më në shesh, por studioja e tij është në një vend shumë të rrahur nga turisët dhe vazhdon të pikturojë për ta, si dhe të marrë porosi nga artdashës italianë që kërkojnë tablo të mëdha në vaj. Biseda me të sillet rreth Degës së Skenografisë në Institutin e Arteve në vitet ’80, rreth të mirënjohurve Agim Zajmi dhe Ali Oseku, si dhe kufizimeve të mëdha në ekspozitat e pikturës të viteve të Diktaturës. Cuditërisht në studion e tij gjej punime të një piktori të shkëlqyer shqiptar, Artur Muharremit, me të cilin Ivanaj ka qënë shok në Lice. Muharremi është padyshim ndër piktorët më të mirë shqiptarë dhe në elitën europiane. Frederiku me të folurën e tij të shtruar flet me po aq dashuri për pikturat e shokut sa edhe për veprat e tij. Nuk është një dukuri e shpeshtë dashuria dhe respekti për punët e kolegut, por tek piktorët tanë në Firence e gjej të pranishme.

Pata shkuar në Firence kryesisht për Brunaleskin edhe pse e dija që kishte edhe shumë nga Xhioto, Mikelanxhelo, Donatelo dhe Dante atje. Por ajo që më entusiazmoi më shumë ishin piktorët tanë, që nuk i kishte shkurajuar emigracioni, por kishin vazhduar të bënin me pasion e dëshirë atë që kishin ëndërruar gjithë jetën. Të pikturonin!

E ku pra? Pikërisht nën “hijen” e Brunaleskit dhe të gjigandëve të tjerë të Rilindjes Europiane.