Sheshi…që u kthye në kodër.

Nuk kisha qënë në Tiranë, që në pranverën e vitit 2004 dhe e gjeta të ndryshuar. Përgjithësisht për mirë, me gjithë problemet e mëdha të qarkullimit rrugor dhe thjeshtimit të sipërfaqeve publike, sidomos të lulishteve të lagjeve. E megjithatë më duhet të them se nga ana arkitekturore, hapat përpara ishin të mëdha. Ndërtime me shije gjen kudo, duke filluar me zonat industrial-tregëtare përgjatë rrugës Vorë-Tiranë dhe deri tek banesat kolektive shumëkatëshe.

Problemin më të madh nga ana urbanistiko-arkitekturore në Tiranë e ka krijuar zgjidhja tepër e gabuar e sheshit Skënderbej. I konceptuar si një piramidë me një pjerrësi të lehtë, ndoshta për shkak të dëshirës për të krijuar një parking makinash poshtë tij, sheshi kryesor i Tiranës dhe i Shqipërisë ka humbur kuptimin e tij, si një shesh ku zbresin njerëzit dhe zhvillohen një sërë veprimtarish shoqërore, politike dhe kulturore. Në vend që nga të gjithë rrugët të zbresësh në shesh (që është konceptimi mijëvjeçar i “agora”), njeriu zbret dhe për të shkuar në zemrëne tij duhet të ngjitet. Edhe pse pjerrësia është e lehtë dhe dikujt mund t’i duket e papërfillshme, psikologjikisht sheshi i mirënjohur, sipërfaqja e të cilit u hap edhe më shumë me prishjen e ndërtesës të Komitetit Ekzekutiv në fillimin e viteve ’80, është denatyruar.

Por e keqja më e madhe  (nuk di nëse ky ka qënë synimi i autorëve) është se me rritjen e lartësisë të të gjithë sheshit (në mos gaboj duhet të jetë diçka më shumë se 2 metra) janë “shtypur” vizualisht të gjithë ndërtimet kryesore që e kanë formuluar sheshin dhe që përgjithësisht kanë qënë ndërtime të arritura. E kam fjalën për Bankën Kombëtare, Pallatin e Kulturës, Bashkinë, Ministritë, Muzeun Kombëtar dhe banesat kolektive 4-5 katëshe. Të gjitha janë më pak impozante, të dimensionuara jo mirë për këdo që kalon ose qëndron në shesh. Dhe është më se e kuptueshme se proporcionet dhe konceptimi i tyre vëllimor është bërë për një tjetër nivel 0.

Shvlerësimi urbanistiko-arkitekturor i objekteve të sipërpërmendura kërkon nga ana vizualo-hapësinore të tjera vëllime, më vertikale dhe që mund të shërbejnë si ankora vizive për syrin e qytetarit. Ndaj ndërtimi i objekteve 20, 30 e më shumë katëshe përreth sheshit “Skënderbej” tani është domosdoshmëri. Me këtë nuk dua të justifikoj “monstrat” që po ndërtohen tek ish-agjensia e autobuzave apo në pjesën perëndimore të sheshit. Ato janë shëmbull tipik i babëzisë së investitor-nëpunësve për të pasur fitime maksimale në një sipërfaqe të caktuar dhe kolaboracionizmit të arkitektëve, që tani janë më shumë firma të huaja të korruptuara nga grupi drejtues i këtij vendi. Por sheshi i ngritur shumë keq, me deformimin që i ka bërë gjithë hapësirës përreth e ka të domosdoshme të ketë “qiellgërryese” elegante. Në të kundërt, hapësira e tij stërmadhe për një qytet me më pak se 800 mijë banorë do vazhdojë të sjellë një disbalancim vëllimor shumë të pakëndshëm për syrin e qytetarëve të Tiranës.

Sheshi , që u kthye në kodër, i pompuar me propaganda nacionaliste të gjoja gurëve të sjellë nga e gjithë Shqipëria është dështimi më i madh në arkitekturën e Tiranës, që prej kurimit të “epidemisë“ së kioskave. Figura e Ramës me sëpatë në dorë, si simbol i mospajtimit me shëmtimin e kioskave, tepër anakronike edhe për kohën, është personifikimi më i mirë se ç’mund t’i sjellë qytetit një lakmitar që kujton se di, kur i pret sëpata në të dy krahët.