Qeveritarët ndërhyjnë në arkitekturë vetëm në regjimet totalitare

 

Largimi nga jeta i arkitektit të mirënjohur Vladimir Bregu më rikujtoi edhe një herë raportet jo të mira që kanë arkitektët me regjimin në Shqipëri. Biseda e fundit me të u soll kryesisht rreth klimës jo të mirë, që është kryesisht në Tiranë për arkitektët shqiptarë. Gjithshka të rëndësishme e projektojnë të huajt sepse kështu do Edi Rama. Lad Bregut as ju ofrua mundësia për të bërë projektin e rinovimit të njërës nga veprat e tij, ajo që njihet si Piramida. As u konsultuan me të.

Gjatë bisedës unë këmbëngulja se një pjesë të madhe të përgjegjësisë e kemi dhe vetë, që nuk jemi në gjendje të solidarizohemi dhe t’i imponohemi pushtetit. Ladi, që e njihte mirë situatën në Tiranë më tha me pak fjalë se nuk mund të bëhet asgjë. Ndjehej i dorëzuar. Ndoshta arkitekti më i mirë shqiptar, (edhe pse në art është vështirë të thuhet më i miri) në moshën e pjekurisë të plotë të arkitektit. I lënë mënjanë.

I lënë mënjanë është edhe një arkitekt tjetër shumë i mirë, miku im, që merret me një lloj tjetër biznesi për të mos trokitur dyerve të politikanëve. Po ashtu dy arkitektë të një niveli ndërkombëtar, të cilët me vështirësi mbajnë biznesin e studios së tyre në Tiranë. Nuk janë vetëm disa nga arkitektët e brezit tim, pra arkitektë 50-60 vjeçarë, që duhet të ishin baza e arkitekturës shqiptare dhe që jo vetëm do krijonin me cilësi, por do përcillnin përvojën e tyre tek arkitektët më të rinj shqiptarë.

Klima jo e favorshme ndaj arkitektëve më sjell në mendje mesin e viteve ’30, kur nazistët detyruan që të largoheshin nga Gjermania e Valter Gropiusin dhe Mies Van Der Rohen. Të dy nuk kishin menduar të largoheshin nga Gjermania e tyre, por po shihnin që mund të mbeteshin pa punë ose edhe mund të përfundonin burgjeve për idetë e tyre moderne në artin e arkitekturës. Më pas, veprat e mëdha shtetërore i projektonte famëkeqi Albert Speer sipas shijeve të Hitlerit. U ndërtuan plot vepra batalle që nuk i sollën asnjë përmirësim Berlinit dhe qyteteve të tjera gjermane.

Edhe pse krahasimi çalon në prirjen që ka Rama ndaj arkitekturës me prirjen e Hitlerit, idea se vetëm në kokën e Liderit mund të ketë vizione për qytetet është identike. Vjen nga deliri i madhështisë, nga dëshira për të qënë të përjetshëm me vepra që nuk shkatërrohen dot nga agjentët atmosferikë apo nga arsye të tjera narcisiste, kjo vlen për studime komplekse dhe nuk na ndih për t’i ndalur. Të njjtin kompleks ka princi i kurorës i Arabisë Saudite, që po ndërton një qytet “idiot” të quajtur Linja në mes të shkretëtirës me idenë “se kjo do jetë Piramida ime”.

Me përjashtime të vogla, të gjitha mega-projektet në Tiranë të projektuara nga arkitektët e huaj vuajnë nga mospërputhja me ndërtimet e tjera, nga proporcionimet jo brenda natyrës njerëzore, nga ide të cekëta eksperimentuese në arkitekturë. Të njëjtat problem kanë projektet e të huajve në Korçë dhe Vlorë.

Po përse ky sulm ndaj arkitektëve vendas nga ky qeveritar që hiqet patriot i madh dhe mbrojtës i interesave të Shqipërisë? Si mund të mbrohet Shqipëria, kur nuk mbrohen interesat e pjesëve të shoqërisë së saj?

Në shkrime të mëparshme kam përmendur se korrupsioni duhet të jetë arsyeja, pasi me të huajt veprimet bëhen më “memece”. Tani vonë, një mik i mençur dhe shumë i besueshëm më siguroi se arsyeja kryesore është përçmimi, që ka ndaj arkitektëve vendas. Ndoshta një përçmim që ka zanafillën në dështimin e tij si piktor.

Të dashur kolegë ne jemi shumë dhe një pjesë e mirë shumë të talentuar. Mos lejoni Ramën dhe zarbat e tij të na nëpërkëmbin! Nuk jetojmë në Diktaturë!