Reflektime (2)

 

(vijim)

“Kthesat” e mëdha, ndoshta edhe 180 gradëshe, nuk janë të pamundura për njerëzit. Por nuk janë edhe kaq të lehta dhe të shpeshta. Sepse janë të pakët ata, që kanë genin e “ndryshueshmërisë gjigande”. Që njëkohësisht duhet të ketë edhe të pranishëm edhe një ndryshim drastik të mjedisit dhe shoqërisë. Mund të ketë ndryshime të gjendjes financiare, të besimit fetar apo të pozitës shoqërore, por këto nuk janë “kthesa” të cilësive të individit apo të karakterit të tij, por parametra të tij në raport me shoqërinë apo ideologjitë.

Shpesh flitet se me ndryshimin e sistemit shoqëror në Shqipëri në vitin 1991 njerëzit ndryshuan për keq. Unë nuk i besoj këtij vëzhgimi. Njerëzit që kam njohur gjatë viteve mbetën po ata që ishin. Të mirët, të disiplinuarit, mashtruesit, ata pa bosht, servilët, altruistët, bujarët, intrigantët, të mefshtët mbetën po të tillë. Ndoshta liria theksoi disa tipare negative apo pozitive të tyre, por në thelb, për mendimin tim kanë mbetur të njëjtë. Gjithashtu përafërsisht e njëjta dukuri ka ndodhur edhe me ata, të cilët kanë emigruar në vende të zhvilluara perëndimore. Kanë ndryshuar vetëm ata, të cilët kanë pasur cilësinë e ndryshimit dhe përshtatjes brenda “software” të tyre. Një moshatari i jonë, që në rini pat qënë bashkëpunëtor i Sigurimit edhe në një vend perëndimor ishte munduar të bënte karrierë duke u ngjitur pas një partie dhe duke ju lëpirë “të fuqishmëve”, sikundër kishte bërë në Shqipëri. Raste të tilla janë të panumurta.

Ka diçka shumë themelore, që nuk shkon sipas logjikës që kam parashtruar në këto rrjeshta. Sistemi arsimor dhe ai i burgjeve.

Të merremi në fillim me të dytin, që është më pak kompleks dhe në kohët moderne bazhohet në parimin “shkelësit e ligjit të edukohen nëpërmjet izolimit dhe kurseve brenda tij, që të mos jenë më të rrezikshëm për shoqërinë.”

Nëse pranojmë se pjesa më e madhe e popullsisë e ka të pamundur ndryshimin “e madh”, atëhere ka diçka , që nuk shkon në afatet e dënimit, në rishikimin e dënimeve (parole) dhe më pas në programet e riintegrimit të të ish-dënuarve në shoqëri. Në Shtetet e Bashkuara 68% e atyre që janë dënuar njëherë rikthehen në burg, pra në 10 vetë, 7 janë të pandreqshëm. Nuk mund ta bëjnë “kthesën e madhe”. Dhe numuri mund të jetë disi më i lartë, pasi me siguri ka edhe nga ata, që pasi kanë dalë nga burgu vazhdojnë veprimtarinë kriminale, por nuk kapen ose nuk ka fakte të mjaftueshme për t’u ridënuar. Dhe bëhet fjalë për një vend me sistem juridik të përparuar edhe pse sistemi i qëndrave të dënimit vlen për të dëshëruar.

Duke mbetur në këtë pikë, disa pyetje janë shumë të llogjikshme. Duhet bërë një trajtim i diferencuar mes a tyre që mund të ndryshojnë nga të tjerët? Eshtë e kotë që të provohet çdo lloj gjëje? Vetëm ndërhyrjet gjenetike mund të japin rezultate të efektshme?

Dështimi në qendrat e edukimit të izoluara (burgjet) është rrejdhojë e dështimit të një sistemi më universal në shoqërinë njerëzore, që është sistemi arsimor.

(vijon)