Aurel Plasari dhe Zhaklin Kenedi Onasis

Edhe pse Tirana nuk është Manhattan, edhe pse Aurel Plasari nuk i përket brezit të Zhaklin Kenedit, ka diçka që i afron dhe i bën të krahasueshëm. Mbrojtja që po i bën shqiptari i letrave Plasari, kompleksit kulturor të Teatrit Kombëtar, sikundër amerikania e politikës dhe letrave i bëri në fundin e viteve ’60, Grand Central Terminal të New York.

Në atë kohë, për të mos lejuar prishjen e Stacionit Qëndror, zonja Kenedi shkruante:

“Nuk është mizore të lemë qytetin tonë të vdesë dalë nga dalë, duke e zhveshur nga të gjithë monumentet e tij të lavdishëm, deri sa mos mbetet gjë nga historia dhe bukuria e tij për të frymëzuar fëmijët tanë? Nëse nuk frymëzohen nga e kaluara e qytetit, ku do e gjenë forcën për të luftuar për të ardhmen e tij?”

Aurel Plasari, pasi ka përshkruar më parë rëndësinë historike dhe kulturore të kompleksit të Teatrit Kombëtar, shton në të shkëlqyerën e tij “Pact sunt servanda” (titull i  imi për “Kontrata Proteatër”):

“Kontrata Proteatër e Forcave Opozitare, të garantojë publikun që do përfshijë ndër përparësitë e tyre kthimin e statusit“Monument Kulture” tok  me restaurimin e dy teatrove, atij Kombëtar dhe atij Eksperimental, që funksionojnë sot në kompleksin e ish-Qarkut “Skënderbeg”duke tërhequr në një sipërmarje të tillë përvojën dhe ekspertizën e arkitektëve dhe ekspertëve më të mirë të monumenteve të kulturës në vend;”

Historia e ngritjes së qiellgërryeseve në vend të Stacionit Qëndror në NYC, ndryshon nga historia e projektit me kulla në vendin e Kompleksit të Teatrit Kombëtar, po aq sa ndryshon administrata e Ramës nga ajo e Niksonit dhe po aq sa ndryshon Erion Veliaj, nga kryetari i bashkisë të NY në atë kohë, John Lindsay.

Stacioni Qëndror ishte pronë private e një kompanie trenash, që donte të ngrinte në vend të tij, një qielllgërryese, të projektuar as më shumë dhe as më pak, por nga vetë Marcel Breuer, një nga arkitektët më të famshëm të shekullit të XX-të, ndër liderat e Bahaus-it. (Para tij, danezi Ingels dhe hollandezi Maas janë thuajse liliputë).

Në sajë të trysnisë të forcave kulturore, të udhëhequra ne Zhaklin Kenedi, Bashkia e New York-ut, ndali lejën e ndërtimit dhe kërkoi, që objekti të mbetej sikundër ishte dhe të restaurohej. Dhe kështu u bë, duke “shkelur” edhe të drejtën e pronarit për të ndërtuar atë, që donte në pronën e tij. Cështja shkoi deri në Gjykatën e Lartë, e cila dhjetë vjet më pas, i dha të drejtë Bashkisë dhe publikut.

Historia 15 vjeçare e projeketeve në vendin e kompleksit të Teatrit Kombëtar, është historia e një kryetari bashkije (Ed Rama), që kërkon të tjetërsojë një pronë publike për interesat e një grupi privat, mbas të cilit mund të jetë edhe vetë ai.

Mbrojtja historiko-kulturore, që po i bën Plasari, Lubonja dhe shumë të tjerë, lidhet akoma më shumë edhe me interesin e publikut për të mbrojtur jo vetëm trashëgiminë, por edhe pronën publike.

A do ishte New York-u, ky që është, po qe se prishej Stacioni Qëndror?

Mendimi im është, që ndryshimi nuk do ishte i madh, por beteja për Stacionin Qëndror, shpëtoi edhe shumë monumente dhe parqe që mund të prisheshin më vonë dhe që do shfytyronin Mollën e Madhe.

Prishja e kompleksit të Teatrit Kombëtar dëmton qëndrën e Tiranës, e cila vazhdon të cënohet me ndërtime të një arkitekture “pa ngjyrë“. Por mbi të gjitha, ajo dëmton thellësisht raportin e pronës publike dhe të kujtesës kolektive me shoqërinë. Eshtë një dëshmi, që arrogance e këtyre kleptokratëve nuk njeh kufij.

Zhaklin Kenedi, një biblofile e njohur e fitoi betejën e saj.

A do e fitojë dot bibliofili ynë i madh Aurel Plasari?