Në optikën negative dhe disi cinike të Ismailit, një rol të
madh ka luajtur negativizmi dhe fryma luftarake e shoqërisë shqiptare në vitet
’50-’80. Tek brezi i mesëm dhe i ri i asaj kohe, kishte hyrë fryma e luftës, e
prishjes me të tjerët për hir të parimeve,e urrejtjes ndaj kapitalizmit,
borgjezisë dhe shtresave të pasura. Në një shoqëri të tillë “revolucionare” është
zor, me censurë apo pa censurë të shpalosës h ide apo ndienja në shërbim të
Njerëzimit. Nuk duhet të lihet mënjanë edhe veçoria e karakterit të Ismailit, për
të qënë kritikues, shpesh karikaturizues i personazheve edhe pse sot ai e
justifikon këtë me kundërshtitë e tij ndaj Heroit pozitiv të Realizmit
socialist.
Tek “Gjenerali”(për mendimin tim romani më i arrirë
artistikisht i Kadaresë), interpretimi më i favorshëm, që mund t’i bësh
mesazhit, është “klasa politike, që shpie ushtarët në luftë detyrohet
psikologjikisht të pranojë antihumanizmin e saj dhe të xhvishet nga fodullëku”.
Po i le mënjanë interpretimet e vetë ismailit apo të kritikës së kohës, të
cilat i rëndonin “nacionalizmit” apo “fateve të pushtuesve”.
Pa llogaritur dot, se sa e ka “ndrydhur” apo “përdredhur”
veprën e tij për ta bërë të botueshme, në roman sundon “përçmimi” dhe “grotesku”
për misionin e gjeneralit dhe priftit. Në episodet e çvarrimeve në stadium, në
lojën mes generalëve me eshtrat e ushtarëve, apo në flakjen në lumë të eshtrave
të kolonelit Zampa, cinizmi që përcjell autori është i hapur dhe antinjerëzor. Romani mund të vlerësohet për origjinalitet, për
larmi figurash, për gjuhë të pasur dhe fantazi, por aspak si një roman, që ju bën
jehonë idealeve të Njerëzimit. Ndoshta tek ky cinizëm mund të jenë edhe shkaqet
e dështimit të filmit megjithë angazhimin e aktorëve Marçelo Mastrojani dhe
Mishel Pikoli.
Po le të themi, që në historinë e Nobel-it, ka edhe autorë,
të tjerë, që nuk i kanë shpëtuar cinizmit apo mesazheve jo thellësisht njerëzore
në një ose disa nga veprat e tyre. Për mendimin tim, problem i ismailit qëndron
në faktin, që “negativiteti”, thirrjet për luftë, nacionalizmi ekstrem mbizotërojnë
në veprën e tij. Sidomos po të mos shkëputim veprën e tij poetike nga vepra e
plotë. Evokimi i përmbysjeve komuniste tek “Shqiponjat fluturojnë lart”, i luftës
mes dy kampeve tek “Endërr Industriale”, i “nacionalizmit socialist” tek “Përse
mendohen këto male” e të tjera si këto, nuk mund të mbeten jashtë vëmendjes të
Akademisë Suedeze, që akordon çmimin.
(vijon)
No comments:
Post a Comment