Le të mundohemi të jemi sa më të drejtë me shkrimtarët e
Realizmit Socialist dhe të mos ju ngarkojmë mëkate, të cilat nuk i kanë. Duhet
thënë. që më të vjetrit prej tyre nuk vinin nga një formim “realsoc”, sepse letërsia
sovjetike nuk kishte jehonë të madhe në Europë para Luftës së Dytë. Ndikime për
ata që lexonin gjuhë të huaja dhe ishin më të shumtët, vinin nga letërsia më e
mirë europiane e shekullit tëXIX dhe e shekullit të XX-të, kuptohet edhe nga
vetë prirjet e çdo individi. Letërsia Shqipe ishte në fillimet e saj, por ato
vepra të pakta të botuara deri në atë kohë i kishin lexuar të gjitha dhe edhe
pa patur ndonjë ‘impakt” në mënyrën e të shkruarit apo në prirjen ndaj një
rryme të caktuar letrare. Ndikimet ishin vetëm të karakterit gjuhësor dhe në
ata që shkruanin poezi, sigurisht që kishte ndikime të Naimit, Fishtës dhe
Poradecit(më pak të Migjenit).
Duhet thënë, që deri në vitin 1957, kur u bë Kongresi i Parë
i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve, numuri i shkrimtarëve ishte i pakët
edhe më të pakëta ishin botimet. Sektori i Agjit-Propit i Komitetit Qendror
kishte filluar të ushtronte Censurën në botime, por akoma nuk ishte zyrtarizuar
linja e Realizmit Socialist si e vetmja rrymë në krijimtarinë letrare. Për më
tepër nuk kishte nisur ende çensurimi i vetes, që është gjëja më e dëmshme për
një krijues. ”Shkretëtira” në Letërsinë e viteve ’50, të cilën përmend disa herë
Kadareja është pikërisht “boshllëku”, që u krijua nga çensura e botimeve si dhe
nga mosdërgimi për botim i veprave , të cilat mund të ndëshkoheshin nga autorët
e ashtuquajtur të viteve ’30, por edhe nga më të rinjtë. Periodikët letrarë
ishin të mbushur me letërsi sovjetike, e cila paraqitej si forma më e lartë e
letërsisë bashkëkohore. Dritën e botimeve në shqip e shihnin vetëm vepra skematike
për Luftën nac-çlirimtare dhe jetën e re. Në këtë dekadë fillon heshtja e
Paskos, Poradecit, Bulkës, por edhe e Trebeshinës dhe të tjerëve shkrimtarë të
kulturuar e të talentuar, të cilët zgjodhën “mospagimin e taksës” për të qënë
shkrimtar.
Nënshtrimi i plotë i letrarëve ndaj Realizmit Socialist
fillon me Kongresin e Parë të Lidhjes dhe me arritjen e të studiuarve në
Bashkimin Sovjetik dhe në vendet e tjera të Lindjes. Ishte pikërisht letërsia e
krijuar nga Siliqi, Kadareja, Agolli, Gjata, Harapi, Qyrku, Ziko e të tjerë,
letërsia e mirëfilltë e Realizmit Socialist siëpas parimeve famëkeqe të Zhdanovit.
Në këtë rrugë vijuan edhe shumë krijues të tjerë, të cilët nuk kishin studiuar
në Lindje, por krijonin sipas modeleve sovjetike si Prifti, Laço, Xhuvani apo
edhe më të mëvonshmit si Lera, Blushi apo Kosta. E megjithëse nuk mund të futim
në një thes poemat apo prozat e Kadaresë me poemat e Siliqit apo prozën e Laços
duhet të pranojmë, që ishin të gjitha “pjella” të realizmit Socialist, me
ndryshimin e vetëm, që veprat e Kadaresë ishin më pak skematike. Një rol negative
luante edhe kritika e të studiuarve në Lindje duke filluar me Uçin, Caushin e Velçën
e deri tek më të rinjtë. Kritika letrare e periudhës së Diktaturës ishte në gjendje
të “varroste” vepra dhe shkrimtarë.
(vijon)
No comments:
Post a Comment