Ai: Për këtë kre po e nis unë me pyetje. Pse nuk të është dukur se Liceu Francez ka ndikuar jo për mirë në historinë e Shqipërisë?
Unë: Sepse mendoj që shumë nga ju u ndikuat së tepërmi nga
Robespieri dhe jakobinët.
Ai: Shkolla nuk është vetëm historia e Francës dhe aq më pak
vetëm Revolucioni Frëng. Eshtë mënyra e plotësuar e kalimit të dijeve dhe të
kulturës së një populli në fëmijët dhe gjithë brezin e ri. Jo vetëm për Korçën
dhe Shqipërinë ishte fat i madh ngritja e Liceut në Korçë, por edhe në
Stamboll, ku kishte nga gjithë llojet e shkollave, Liceu francez i San Benua,
ku studiova për tre vjet, mbahej në dy tre shkollat më të mira.
Unë: Pse babai zgjodhi të të dërgonte në Liceun Francez dhe jo
në Robert College?
Ai: Kultura franceze në Stamboll shihej si më e zhvilluar se
ato angleze dhe amerikane. Francezët kishin më shumë ndikim në Ballkan dhe
Europën Lindore se të tjerët, ndaj dhe më futi për të mësuar frëngjisht në moshën
parashkollore. Pasi përfundova pesë klasat e shkollës fillore greke më
rregjistroi në liceun francez të San Benua në lagjen Gallata. Ishte afër me
apartamentin tonë dhe për dhjetë minuta arrija në shkollë.
Unë: Ishte shkollë fetare apo laike?
Ai: Ishte shkollë shumë e vjetër e ngritur nga jezuitët, por
kishte shumë dhjetvjeçarë, që programet ishin në kontrollin e Ministrisë së
Arsimit të Francës dhe diploma e tij ishte e vlefshme për çdo universitet
francez dhe turk. Lënda e fesë nuk ishte e detyruar dhe nxënësit ishin të
kombësive të ndryshme duke nisur me grekët, armenët, turqit, çifutët dhe plot
të huaj të tjerë. Ishte një shkollë me një traditë të gjatë dhe edhe pas
ndryshimeve, që ishin bërë në legjislacionin turk në kohën e Ataturkut, ishte
nga të paktat që ruante të drejtën të mbyllej në javët e Krishtlindjes dhe
Pashkës. Atje bëra tre vjet deri në mesin e prillit të vitit 1937.
Unë: Në një dëftesë semestrale të atij liceu, në kollonën e
“sjelljes” të ishte shënuar nota minimale dhe përbri “incorrigible”. E kundërta është në dëftesat e Liceut të Korçës, ku
notat në sjellje ishin maksimale.
Ai: Liceu i Stambollit kishte disiplinë shumë të fortë dhe “ndëshkoheshim”
edhe kur qeshnim gjatë mësimit, por edhe unë, kur isha më i vogël isha më i
padisiplinuar. Kishte edhe raste kur nuk shkonim bashkë me shokët në mësim dhe
njëherë më zuri babaj në sheshin Taksim, në kohën kur duhet të isha në shkollë.
Nuk mungova më. Në Liceun Kombëtar profesorët francezë dhe shqiptarë ishin më
liberalë se ata të Turqisë. Sigurisht, që si shkollë më e madhe dhe më me
traditë, Liceu San Benoit kishte laboratore më të mira dhe në shkencat e sakta
ishte më i përparuar se Liceu i Korçës.
Unë: Xhuvi Binoja më tregonte se edhe pse nxënës i ri në klasën
e tyre, që në vjeshtën e vitit 1937, kur fillove në Liceun Kombëtar, ti nuk
kishe ndonjë drojtje apo ndienjë inferioriteti. Të dukej se vije nga një shkollë
më e fortë?
Ai: Vija nga një shkollë më e madhe dhe më e kompletuar, por jo
me ndonjë ndryshim të madh në programe dhe në mësimdhënie. Isha pak më i përparuar
në matematikë se të tjerët, dhe jo vetëm se Xhuvi, që u bë më vonë një mësues
shumë i mirë matematike, por edhe se Pepi Pilika, që pas Lufte do bëhej ndër
matematicienët më të mirë shqiptarë. Ishte kjo në sajë të programit më të përparuar
të Stambollit.
Liceu i Korçës kishte profesorë dhe nxënës shumë të mirë.
Vetëm për 20 vjet kishte krijuar një traditë të shkëlqyer dhe thuajse të
gjithë, të cilët kishin shkuar për studime në Francë, kishin përfunduar me
sukses mësimet. Ka patur edhe nxënës që janë diplomuar me vështirësi në Lice,
por duke qënë të pasur kanë vazhduar studimet në universitetet e Francës dhe
kanë qëndruar atje për vite të tëra pa u diplomuar dot, por ata kanë qënë
përjashtime.
Unë: Klasat ishin me shumë nxënës apo jo?
Ai: Dy vitet e para ne ishim 35 vetë në klasë. Më shumë se gjysma
ishin korçarë, por kishte edhe shumë konviktorë dhe nxënës nga zonat e tjera të
Shqipërisë, që jetonin me qera në familjet korçare. Shkonim të gjithë shumë mirë
dhe nuk kujtoj raste të grindeshim megjithëse ishim adoleshentë. Unë
shoqërohesha më shumë me përmetarët Stefanaq Pollo dhe Muharrem Frashëri si dhe
me korçarët Guri Stratobërdha dhe Zija
Xholi. Kjo për kohën e shkollës se pas saj rrija me shokët e mëhallës në atë
kohë që më mbetej e lirë. Shkoja ndihmoja edhe në dyqanin e familjes, si dhe duheshin
disa orë studimi. Sidomos në gjuhën shqipe dhe historinë e Shqipërisë, në
fillim më duhej shumë punë.
Unë: Nxënësit e Liceut vinin të gjithë nga familje të pasura?
Ai: Jo të gjithë. Në përgjithësi vinin nga familje
arsimdashëse, që i kushtonin rëndësi të madhe shkollimit të mirë dhe shikonin
tek fëmijët dëshirë për të mësuar. Liceu nuk ishte një shkollë e lehtë prandaj
edhe po të kishe shumë para nuk do të thotë se do mundnje ta përfundoje me
sukses. Sigurisht që duhet të kishe të ardhura se pagesa nuk ishte e
papërfillshme. Nxënësit e mirë , të cilët vinin nga familje të varfra
ndihmoheshin me bursa nga shteti shqiptar.
Në klasat ku kam qënë unë, ata më të pasurit nuk ishin në më
të mirët në mësime, përkundrazi. E megjithatë kapaciteti i një fëmije apo një
të riu nuk ka aspak të bëjë me gjendjen ekonomike të prindërve të tij. Ndër më
të mirët e klasës tonë ishte Gafur CuçI nga Gjirokastra, që me sa di ishte me
bursë shtetërore.
Unë: Po sa duhet të paguante familja për një
nxënës të Liceut në vit?
Ai: Kur hyra unë në klasën e 5-të(klasat në sistemin frëng
numuroheshin nga poshtë lart), pagesa për shkollën ishte 30 franga ari, por këtu
nuk përfshiheshin librat. Dy vjet më vonë duhet të paguaja 60 franga. Pra ishte
një kosto e përgjithshme prej dy napolonash flori. Familjet më nevojtare, njëkohësisht
mendonin , që një adoleshent 13-14 vjet mund të punonte si çirak dhe edhe të
fitonte diçka, si dhe të mësonte mirë një zanat për të mbajtur më vonë familjen.
Dy napolona nuk ishte shumë e vogël për një familje me shumë fëmijë. Për
familjet e pasura ishte një pagesë simbolike.
Unë: Në dëftesat tënde të Liceut, kam lexuar edhe porosi të vçanta
për nxënësit si “Eshtë e ndaluar të shoqërohen
me njerës të dyshimtë, të liq.” C’farë nënkuptonte drejtoria e shkollës me
këtë?
Ai: Nuk besoj se ishte parim i përcaktuar nga drejtoria apo nga
sistemi shkollor francez. Porositë ishin të mbështetura mbi Rregulloret e
Ministrisë Shqiptare të Arsimit për shkollat
e mesme. Ndoshta administrate e Zogut në njerëz të dyshimtë, veç hajdutëve
dhe kriminelëve, fuste edhe njerëz me ide politike, të cilat ishin në kundërshtim
me regjimin. E megjithatë, para pushtimit Italian nuk di që të jetë marrë masë
për ndonjë nxënës, se shoqërohej me “njerz të dyshimtë“. Ama, të gjithë nxënësit
e Liceut mundoheshin të silleshin në mënyrë dinjitoze edhe jashtë shkollës. Ishte
pjesë e etikës dhe edukimit, që përcillte trupa mësimore dhe programet
shkollore.
Unë: Liceu duhet të kishte peshë, besoj, në jetën e Korçës? Nxënësit dhe profesorët e
tij njiheshin në qytet?
Ai: Mendo një qytet me 20 mijë vetë, me një shtrirje shumë të
vogël, ku thuajse të gjithë e njihnin njëri tjetrin, të ketë shkollën më të mirë
në Shqipëri, ku në të njëjtën kohë nuk kishte universitet. Sigurisht që të
gjithë ata, të cilit kishin të bënin me Liceun Kombëtar ishin të vlerësuar. Korça
kishte edhe të tjera shkolla të mira në ato kohë, si gjimnazin grek, shkollën
teknike, atë qytetse të vajzave dhe arsimi ishte shumë i rëndësishëm. Për më
tepër mësuesit në kohën e Zogut kishin rroga të mëdha dhe kjo i bënte edhe të qëndronin
në shkallët larta të shoqërisë.
Profesorët francezë priteshin kudo me respekt dhe admirim.
Ndoshta nuk kishte asnjë prej tyre, që nuk donte të qëndronte për shumë vite në
një qytet të vogël të Ballkanit, aq larg me Francën. De Kurvili, drejtori i kohës
kur isha unë nxënës, edhe kur erdhi disa herë për të vizituar Shqipërinë pas
lufte, fliste me shumë nostalgji për qytetin tonë dhe njerëzit e tij.
No comments:
Post a Comment