Kosovë - e panjohura ime

Nuk është faji im, që e njoh shumë pak Kosovën, edhe pse fare pa faj nuk duhet të mbetem.
Në kohën, kur fëmija lexon gjithshka, që i bie në dorë thuajse nuk kishte asgjë rreth kësaj pjese të madhe të Shqipërisë të mbetur jashtë kufijve të vendit. Ishte vetëm një poemë për fëmijë e Shefqet Musarajt, e botuar si libërth më vete, për më tepër edhe atje nuk kujtoj të përmendej emri i Kosovës, por disa emra të tjera vendesh, ku jetonte një djalë i vogël, familja e të cilit vuante nga UDB-ashët. E kujtoj si një vjershë të gjatë e të dhimbshme, me disa ilustrime të Dolli Gjinalit.
Në librat e shkollës gjithashtu nuk prekej Kosova. Ishin vitet ’60 dhe edhe pse mund t’ja dija emrin, dukej krejtësisht e largët. Edhe më e largët se Kotorret e Reja në “Tregime të moçme shqiptare” të Dhimitër Paskos, që pas “Na ishte njëhere” të vëllezërve Grim ishte libri që më tërhiqte më shumë. (Disi më pak tërheqës ma bënin ilustrimet e Agim Fajës, stili i të cilit më ishte dukur gjithnjë pak i ashpër në fëmijëri.) Në njohuritë e para të gjeografisë të Shqipërisë, që jepeshin në fillore, gjithashtu nuk flitej asgjë për trojet shqiptare jashtë kufijve. Ishte sikur t’i përkisnin një bote të huaj dhe armiqësore. Matanë piramidave të bardha, që ruheshin me devotshmëri nga kufitarët trima dhe qentë e tyre.
Më vjen për të qeshur sot, kur lexoj se sho Enver e ka dashur shumë Kosovën dhe ka bërë shumë për të. Në gjysmën e dytë të viteve ’60, kur fiova të mësoja rreth botës në shkollë, për Kosovën ishte një heshtje e plotë, me siguri në mirkuptim me jugosllavët. Ndoshta edhe një ndikim i kinezëve, të cilët mbanin marëdhënie shumë të mira me Titon.
Qyteti im ishte larg Kosovës dhe thuajse nuk kishte patur kurrë këmbime apo krushqira. Edhe kur kufijtë kishin qënë të hapur. Kishte ende familje, që kujtonin bandat me kosovarë të dimrit të ’44-ës, që kishin plaçkitur disa lagje të Korçës, kishin arrestua të rinj, bile edhe kishin vrarë. Kuptohet, që nuk ishte faji i tyre, se kishin qënë të manipuluar nga Xhaferr Deva dhe të tjerë krerë kosovarë nacionalistë, por gjithsesi kishin lënë kujtime shumë të këqija në qytet. Më pas, kontaktet kishin qënë thuajse zero, ndaj shumë korçarë ende i kujtonin kosovarët si turma bashibozukësh, që bënin raprezalje.
Kosovari më pozitiv i fëmijërisë sime ishte Adili, heroi i romanit “Lumi i Vdekur” i Jakov Xoxës, por dhe ai thuajse nuk i përkiste Kosovës, se jetonte në Myzeqe.
Asokohe dinim për poetë arbëreshë si De Rada e Serembe; për aktorë shqiptarë që kishin interpretuar në gjuhë të huaja, si Aleksandër Moisiu; për shkrimtarë shqiptarë që shkruanin në gjuhë të huaja si Viktor Eftimiu; për qeveritarë turq të shquar me origjinë shqiptare, s Qyprillinjtë, por asnjë emër të vetëm nga Kosova. Bile edhe Sulejman Vokshi u përfshi në tekstet e shkollës në fundin e viteve ’70.
Nuk jam i sigurt nëse kam dëgjuar në fillim nga babai për Bekim Fehmiun apo për Rexhep Qosen. Ishin të parët personalitete shqiptarë bashkëkohës të matanë kufirit, emrat e të cilëve duhet t’i kem dëgjuar në vitin 1969 ose 1970.

(vijon)