Në trevat e Ballkanit me popullsi
shqiptare, shkalla e zhvillimit ishte akoma edhe më e ulët. Duket, që shqiptarët ose janë munduar
më pak se të tjerët të zhvillojnë zonat e tyre, ose kanë pasur një koncept më të
gjerë të botës se të tjerët. Dua të them, që edhe pse kanë marrë pjesë në pushtetin
turk më shumë se popullsitë e tjera, kanë bërë më pak përpjekje për të ndërtuar
rrugë, ujësjellësa, shkolla dhe institucione në trevat e tyre. Një arsye mund të
jetë edhe terreni shumë i aksidentuar, që kërkonte më tepër mjete financiare për
investime, apo edhe mungesa e një “strumbullari’ ideologjik, por fakti është, që
të gjithë vezirët apo ofiqarët e tjerë shqiptarë apo me origjinë shqiptare, kanë
ndihmuar pak ose aspak vendlindjen e tyre apo tokën e të parëve. Si rrejdhojë,
vendbanimet kështjella, që kanë qënë në gjithë Ballkanin bërthama të krijimit të
qyteteve më të mëdha, ose u zhvilluan pak ose u braktisën. Shekulli i XIX, që ishte për gjithë Europën shekulli i artë i zhvillimit
të shkencës e arteve, për trojet e banuara nga shqiptarët ishte shekuli i hapave
pas. Disa dekada më parë kishte marrë fund edhe qyteti i Voskopojës me
Akademinë e tij, që ishte në shekullin e mëparshëm ndoshta qendra arsimore më e
përparuar e Ballkanit Jugor.
Shoqëria në gjithë
Ballkanin Jugor ishte e një strukture fisesh dhe fshatrash, kryesisht në zona
ku mund të mbroheshin lehtë nga grabitjet, që mund t’ju bënin fiset me të cilët
ishin në armiqësi apo bandat e shumta të kaçakëve dhe kleftëve. Turqit, me
garnizonet e tyre siguronin rrugët kryesore të karvaneve, por në pjesët e tjera
njerzit duhet të mbronin vetë familjet dhe pronat e tyre, ndaj dhe pjesa dërmuese
e popullsisë ishte e armatosur. Trimëria dhe burrëria ishin cilësitë kryesore
dhe me të kërkuara në një botë me pak bollëk dhe me shumë pasiguri. Si e tillë,
lidhjet farefisnore dhe kushqitë ishin të domosdoshme për tu ndjerë i mbrojtur.
Bëhet fjalë për zonat ku njerzit jetonin të lirë dhe të pavarur dhe jo për pjesët
e fushave apo cifligjeve të mëdha, ku siguria garantohej nga bejlerët e mëdhenj mbi çifçinjtë
e tyre, që ishin thuajse bujkrobër.
Në vendbanimet më të mëdha,
marëdhëniet ishin të ngjashme, por kishte filluar dukuria e copëtimit të
superfamiljeve patriarkale, në familje më të vogla, që rritin pavarësinë e
individit nga fisi, por gjithsesi nuk e shkëputin atë nga detyrimet, që ka ndaj
“oxhakut kryesor”.
Popullsitë nomade (vllehët
dhe romët) gjithashtu ishin shumë të varur nga lidhjet e gjakut dhe nga miqësitë
, që krijonin me fise të tjera vendase. Në pjesët e bregdetit, lundrimi kishte
mbetur në përgjithësi vetëm me mjete të vogla dhe porte natyrorë, dhe kryhej
kryesisht peshkim dhe pirateri, duke përjashtuar zonat e Adriatikut dhe Jonit,
që kishin qënë nën Republikën Veneciane.
(vijon)
No comments:
Post a Comment