Vëllimet gjeometrike në arkitekturën shqiptare - 3

(vijim)

Përfundimi i Luftës së Dytë Botërore, më shumë se lufta vetë, bllokoi zhvillimin e arkitekturës, për shkak të varfërisë, por edhe të rrjeshtimit politik, që nuk mund të siguronte dot më kredi nga Banka të huaja për rindërtimin e vendit.

Dhjetë vitet e para, deri më 1955, nuk sollën thuajse asgjë të kohës në arkitekturën shqiptare. Bile edhe disa nga ata pak arkitektë vendas ishin larguar në Perëndim. Në ndërtimet edhe në qytetet kryesore kishte një lloj amatorizmi ose imitim të arkitekturës më të dobët të vendeve të Lindjes. Nëse sheh edhe sot, rrugën nga Sheshi Skënderbej e deri në Stacionin e Trenit (Bul Zogu I) do gjesh nga të gjitha stilet dhe rrymat e dështuara të arkitekturës. Objektet kulturoro-sociale, që ndërtoheshin me fondet e akorduara nga sovjetikët, ishin të konceptuara jo si volume, por si një bashkësi fasadash, të një Neo-Klasiçizmi vulgar, të përshtatur me basorelieve punëtorësh me muskuj, ose kooperativistesh me duaj gruri.

Eshtë interesante se frymën e Style Internationale në arkitekturën shqiptare  futën më shumë të diplomuarit në Tiranë, si ark Petraq Kolevica, ing. Ilia Papanikolla apo ark. Maks Velo, se sa të mirënjohurit Sokrat Mosko, Koço Comi, Koço Miho apo Besim Daja, që ishin diplomuar jashtë shtetit.

Vepra më e rëndësishme e periudhës së fundit të viteve ’50 dhe fillimit të viteve ’60 është Pallati i Kulturës në Tiranë, i cili padrejtësisht nga disa cilësohet si arkitekturë staliniste, një term, që nuk ka asnjë lloj kuptimi.

Ndoshta spjegimin më të saktë rreth tij duhet ta kenë dhënë vetë autorët Sokrat Mosko dhe Koço Miho, por mua më duket më shumë një lloj eklektizmi, që përzjen arkitekturën moderne, me trajta monumentale të arkitekturës fashiste dhe asaj Neo-klasike. Objekti ze pjesën më të rëndësishme hapësinore të kryqytetit, me një rrokje shikimi nga të gjitha anët, por që nuk arrin të paraqisë një lojë interesante vëllimore gjeometrike, të cilën e ofrojnë përbërit e veçantë të kompleksit kulturor, si salla e shfaqjeve, ato të ekspozimit, biblioteka etj.

Në qytetet në zhvillim si Durrësi, Vlora dhe Fieri, ndërtohej përsëri sipas koncepteve të kuartalleve, që krijojnë pak mundësi për vëllime të pastra gjeometrike.

Përpjekjet më të sukseshme i takojnë fundit të viteve ’60, në të cilat do veçoja banesat e Sportit dhe 7 katëshin në Korçë, Bibliotekën e Korçës të treja me autor Petraq Kolevicën dhe kinoklubin “Studenti”, me autor Ilia Papanikollën.

Tek veprat e Kolevicës duket qartë ndikimi i Style Internationale me pesë parimet e tij, të përshtatura në banesë kolektive dhe në një objekt shoqëror. Ndërsa tek objekti i Papanikollës, duket përpjekja e një harmonie të vëllimeve gjeometrike, sipas funksioneve të mjediseve, një parim i funksionalizmit në arkitekturë.

Ndërsa banesa e Rrugës së Dibrës me autor Maks Velon, e ndikuar nga e shumënjohura Habitat 67 e Moshe Safdie, është një përpjekje për të sjellë lojën e vëllimeve dhe gjelbërimin e tarracave, pranë banorëve të qyteteve me dendësi të madhe dhe qarkullim të rënduar.

(vijon)