Vëllimet gjeometrike në arkitekturën shqiptare

Në fillimet e shekullit të XX-të, nën ndikimin e artit modern dhe sidomos për shkak të teknologjive të reja ndërtimore me beton dhe çelik, zunë fill përpjekjet për të projektuar vëllime të pastra gjeometrike, të cilat ndryshonin shumë nga mënyra se si ishin konceptuar më parë ndërtimet relativisht të mëdha të mëparshme. Në qytetet perëndimore filluan të shfaqen gjithnjë e më shumë paralelpipedët, kubet, sferat, piramidat e deri në konet, si dhe kombinime të tyre. Format e reja, të pastra dhe interesante u pëlqyen nga të gjithë dh eveçanërisht nga avangardat e arkitektëve dhe artistëve. Ishin të parënduara në fasada, të qëndrueshme ndaj erërave dhe goditjeve sizmike dhe më të thjeshta për të ndërtuar. Dukej se shekulli i teknologjisë, do kishte një art të Hapësirës, që të kujtonte sa më shumë shkencën dhe teknologjinë.

Sigurisht edhe ideologjitë e kohës patëën ndikuar në këtë konceptim racionalo-futurist të qyteteve. Ishin ideologji kryesisht totalitare, që donin të vinin në qendër edhe njeriun, edhe fuqinë e shoqërive njerëzore edhe triumfin e racionalitetit, para të cilit dukej se Zotat ishin mposhtur.

Ballkani ishte në periferinë e kësaj lëvizjeje, ndonëse në Athinë më 1933 dhe në Dubrovnik më 1956 janë mbajtur dy kongrese të Shoqatës Ndërkombëtare të Arkitekturës Moderne.

Detyrimisht, në Shqipëri, si në vendin më të varfër dhe më të prapambetur të Ballkanit, konceptet e Arkitekturës Moderne dhe bashkë me to vëllimet e pastra gjeometrike, do të hynin më vonë se në vendet e tjera të Europës dhe Amerikës.

Ishin të pakët arkitektët shqiptarë para viteve ’30, kur Kubizmi,  De Stijl apo Shkolla e Bahaus-it ishin në shkëlqimin e tyre. Si rrjedhojë edhe sikur të ishin shkolluar në perëndim, kishte pak të ngjarë, që ato pak “kokrra” të ishin në avangardën e arkitekturës. Projektimi tradicional me neo-klasiçizmin dhe Art Nuveau apo edhe stilet e traditës kombëtare të një vendi ishin ende mbizotërues në shkollat europiane të Arkitekturës.

Gjithashtu, arkitektët e huaj austriakë, italianë dhe grekë, që angazhoheshin nga investitorë privatë për projekte hotelesh, vilash ose kompleksesh tregëtare, nuk ishin ndër më të mirët dhe më të përparuarit e vendeve të tyre, ndaj dhe fryma moderne e stileve të rinj nuk mund të hynte aq shpejt në Shqipërinë e Zogut.

Mungesa e arkitektëve të arsimuar në universitetet europiane bënte, që me arkitekturë të merreshin jo vetëm “kallfët” (si në rastin e vëllezërve Koçiu në Korçë), por edhe piktori Kol Idromeno në projektimin e “dugajeve të reja” në Shkodër, apo poeti Gjergj Fishta në projektimin e disa kishave katolike.

(vijon)