Vëllimet gjeometrike në arkitekturën shqiptare - fund

(vijim)

Me goditjen e liberalizmit në arte dhe letërsi në vitin 1973, nisën edhe kohë më të vështira për arkitekturën shqiptare. Të shoqëruara më vonë edhe me ndërprjen e ndihmave nga Kina, investimet për objekte social-kulturore apo për komplekse banesash kolektive me projekte të veçanta u kufizuan së tepërmi. Edhe pse numuri i arkitektëve ishte rritur dhe prirjet e përgjithshme ishin drejt një arkitekture bashkëkohore, mundësitë sa vinin dhe zvogëloheshin.

Projektet më të rëndësishëm të atyre viteve ishin Hotel “Tirana” në sheshin “Skënderbej”, “Muzeu Kombëtar” po në të njëjtin vend, Hotel Turizmi në Pogradec, Pallati i Sportit në Korçë dhe më vonë, Pallati i Kulturës në Vlorë, Instituti i Informatikës në Tiranë, Pallati i Kongreseve në Tiranë dhe Piramida (Muzeu E.Hoxha).

Hotel “Tirana” edhe pse mbetet brenda një skeme të përdorur disa herë në atë kohë (një paralelpiped dy katësh me mjediset e përbashkëtad he një kullë me dhomat e fjetjes) mbetet një shembull me vlerë i arkitekturës racionale. Autorja, arkitektja Valentina Pistoli kishte punuar edhe në hotele të tjera me parametra të ngjashëm të racionalizmit, por për nga shkalla dhe trajtimi, Hoteli në sheshin qndror të kryeqytetit është më i arrituri. Ai krijon një balancim të mirë, të vëllimit horizontal të Pallatit të Kulturës, që dominonte deri në atë kohë sheshin kryesor të Shqipërisë.

Raporti i vëllimeve gjeometrike, si dhe materialet e përdorura, ndikojnë shumë në pamjen e objekteve. Për shembull edhe pse në dukje vëllime gjeometrike të pastra, tek Muzeu Kombëtar me autorë ark Nina Shehu, ark Petraq Kolevica dhe urb. Enver Faja, ndjehet një rigjiditet dhe simetri e rëndë. Efekti në hapësirën e sheshit Skënderbej është i kundërt me atë të Hotel Tiranës. Eshtë monumenti arkitekturor më “shtypës” në të gjithë Tiranën dhe mund të krahasohet vetëm me “peshën e zymtë“ të ish Komitetit Qëndror dhe të Shallavareve,

Me simetrinë dhe ngritjen e vëllimit në qendër, është konceptuar edhe Pallati i Kongreseve me autorë arkitektët Klement Kolaneci, Vladimir Bregu dhe Spiro Bakëllbashi. Edhe pse me sipërfaqe të mëdha xhami, ndoshta nisur edhe nga “rëndësia ideologjike” e objektit, arkitektura e tij nuk ka lehtësinë dhe transparencën e objekteve të së njëjtës natyrë në vendet perëndimore.

I njëjti grup projektimi (ndoshta edhe me ark. Piro Vason) u angazhua edhe për muzeun E. Hoxha, i njohur si Piramida. Objekti edhe pse me pak sipërfaqe transparente, lehtësohet nga volumet e thyera pas vëllimit të thjeshtë të Piramidës. Ka një rastësi të projektimit të saj disa vite pas projektimit të Piramidës së Luvrit nga arkitekti I.M.Pei. Megjithatë natyra e objekteve është shumë e ndryshme dhe të dy ngjallin interes në një mënyrë të ndryshme.

Pa të drejtë, objekti rrezikoi të prishej disa vite më parë. Ai mbetet një nga vëllimet e pastra arkitekturore, që e pasuron arkitekturën e Tiranës dhe nuk është e vështirë, të marë funksione të tjera edhe me ndonjë shtesë volumore transparente.

Me ndryshimin e sistemit ekonomiko –shoqëror pati një shpërthim të ndërtimeve dhe të rrymave arkitekturore. Racionalizmi dhe vëllimet gjeometrike në frymën e Arkitekturës Moderne, dominuan për një kohë të gjatë, sidomos në Tiranë, nisur edhe nga formimi i kufizuar i arkitektëv shqiptarë dhe njohja më e cekët se kolegët e avangardës europiane dhe amerikane të teknologjive dhe materialeve të reja. Ishte e kuptueshme për një vend të izoluar prej gati 50 vjetësh.

International Style apo Bahausi mbetën me më shumë ndikim se sa arkitektura Postmoderne, arkitektura High-Tech apo arkitektura plastike e Gehry-t.

Përsa i përket vëllimeve gjeometrike në arkitekturën e pas 1990, duhet shkruar më gjatë dhe pasi të shihen dhe fotografohen nga afër objektet më të rëndësishme të ndërtuara në Shqipëri gjatë kësaj periudhe.