Jemi pe Korçe - kemi kulturë (fund)

 (vijim)

Për çka përmenda më lart, por edhe për shkak të një centralizimi ekstrem të gjithshkaje në Tiranë, Korça jo vetëm se nuk ishte më metropoli i kulturës shqiptare (si e cilëson gazeta zvicerane), por me kalimin e viteve filloi të shfaqë karatkeristikat e një province larg kryeqytetit. Kjo dhe në sajë të një mungese dashamirësie nga ana e Qendrës. Kështu psh në vitet ‘60 ishin hapur dy institute të arsimit të lartë në Shkodër dhe Gjirokastër, por edhe pse me tradita të forta arsimore, Korça nuk ishte konsideruar e tillë nga “Biroja Politike”. Vite më vonë, kur u shtua edhe një institut në Elbasan, në Korçë

u hap Instituti i Lartë Bujqësor. Kjo linte të kuptohej se e gjithë krahina vlerësohej më shumë për arritjet e saj në Bujqësi, se sa për vlera në fushat e tjera.

E përmend këtë fakt, sepse shkollat e larta luajnë rol të rëmdësishëm në kulturën e një qyteti, por Instituti Bujqësor nga natyra ka një efekt më të vogël dhe për më tepër, ai i Korçës mbeti si një njësi e izoluar pa lidhje të forta me qytetin dhe banorët e tij.

Në vitet ‘70, Korça ishte tashmë shumë pas kryeqytetit në mënyrën e jetesës dhe të veshjeve, dhe po aq më pas veprimtarive kulturore dhe artistike. Ishte ndër qytetet e fundit në Shqipëri për shitjen e librave dhe frekuentimin e Bibliotekës. Po ashtu ishin të pakët piktorët, kompozitorët dhe shkrimtarët e nivelit më të përparuar kombëtar. Madje në disa fusha të artit edhe më pas qyteteve pa ndonjë traditë, si Vlora, Durrësi dhe Fieri.

Izolimi i Shqipërisë kishte patur një efekt dërmues për kulturën e qytetit.

Rënia vazhdoi graduale deri në fundin e viteve ‘80. kur filluan edhe reagimet e para kundër Diktaturës. Edhe këto ishin më të zbehta në Korçë se në disa qytete të tjera, një tjetër dëshmi e bjerrjes kulturore.

Por dhe liria e viteve ‘90 dhe dalja e Shqipërisë nga izolimi nuk solli përmirësim të nivelit të kulturës. Kjo kryesosht për faktin e Tirana e ruajti fort centralizimin e gjithshkaje ndaj sërish talentet në çdo fushë patën prirrje për të shkuar në kryeqytet. Gjithashtu emigrimi në Greqi dhe vendet perëndimore ishte një faktor shtesë. Rënia e vazhdueshme e popullsisë nuk mund të sjellë rritje ekonomike dhe kulturore.

Tashmë qyteti ngjan më shumë me një qytezë turistike, ku kalojnë fundin e javës plot shqiptarë të kamur për të ngrënë kërnace dhe lakror me dy petë dhe për të dëgjuar gjatë gostive, të ashtuquajturat serenata.

Ka edhe disa veprimtari të përvitshme kulturore, më tepër në funksion të turizmit se sa veprimtari që gjallojnë nga brenda forcave artistiko-kulturore të qytetit.

Një nga treguesit kryesorë të rënies së vazhdueshme të Kulturës është “servilizmi” ndaj Tiranës dhe lehtësia me të cilën e administron Korçën “klani Peleshi”. Në disa fusha dhe veçanërisht në urbanistikë dhe arkitekturë, gjithshka e diktuar nga Rama (imponimi i arkitektit australian psh) është ligj jo vetëm për pushtetarët lokalë servilë, por edhe për bashkësinë. Zërat kundërshtuese brenda qytetit kanë qënë dhe janë të mekura. Thuajse nuk ka asnjë intelektual me peshë, që të udhëheqë një lëvizje rezistence ndaj atyre çka nuk duhen ndërtuar në qytet. Dhe mungesa e shpirtit kundërshtues është tregues i rënies së madhe kulturore.

Kultura nuk është as si sëmundjet e trashëgueshme dhe as si “gripi”, që mund të të ngjitet kur je pranë njerëzve apo bashkësive të kulturuara. Ndaj dhe mburrjet (na natyrën e tyre injorante) se “jemi pe Korçe dhe e kemi kulturën në gjak”, i ngjasojnë asaj thënies lapidare të labit krenar kokëbosh:

“Mos ma merrni për mburrje, por jam nga Kuçi- zemra e Labësisë!”